In maart van dit jaar zijn de twee eerste Nederlandse waarnemers van het EAPPI programma (Ecumenical Accompaniment Programme in Palestine and Israel) afgereisd, om gedurende drie maanden ‘beschermende aanwezigheid’ te bieden aan Palestijnse burgers en gemeenschappen op de Westelijke Jordaanoever en Oost-Jeruzalem. De afgelopen twee jaar was dit onmogelijk vanwege corona. Sandra zit in Hebron. Ze verwerkt haar indrukken in blogs.
‘I believe in the power of women, we should support each other and help each other to build confidence’
Leyla (61) – winkelier Women in Hebron
Dagelijks maken we een wandeling door de oude stad in Hebron. Onze aanwezigheid biedt bescherming aan de winkeliers die geregeld te maken hebben met intimidatie en geweld van kolonisten. Een van de winkeliers die we tijdens ons werk in de souk (markt) regelmatig bezoeken, is Leyla. Ze runt een winkel van Women in Hebron: een Palestijnse non-profit fairtrade coöperatie die is opgericht om de positie van vrouwen in en om Hebron te versterken. Door de productie en verkoop van Palestijnse handwerkartikelen, zoals sjaals, traditionele jurken en sieraden worden ze financieel onafhankelijk.
Thuisblijven of scheiden
Nadat Nawal Slemiah de coöperatie in 2005 oprichtte, vroeg ze haar zus Leyla in 2007 om een winkel te openen in de souk van Hebron. Sindsdien is Leyla zes dagen per week in de winkel te vinden. Ze is de enige vrouwelijke eigenaar en verkoper in de souk, iets waar ze trots op is en waarvoor ze een lange weg heeft moeten afleggen.
‘Toen ik mijn man vertelde dat ik de winkel zou gaan openen zei hij: je hebt een keuze: of je blijft thuis of ik zal van je scheiden. Zonder een moment te twijfelen heb ik geantwoord dat we zouden scheiden. Ik ben met hem getrouwd toen ik 16 was en ik wilde meer zien van het leven. Ik kan niet mijn hele leven thuisblijven, koken, schoonmaken en zijn geklaag aanhoren. Ik wilde mezelf ontwikkelen. Ik ben niet geboren om tussen vier muren te blijven. Ik wilde mijn eigen geld verdienen. Gewoon omdat ik dat kan.’
De settler tour
Inmiddels verdient ze al vijftien jaar haar eigen geld, met pieken en dalen. Het toerisme in Hebron is instabiel en Covid-jaren waren extra lastig. Ze heeft de winkel ruim een jaar moeten sluiten vanwege restricties en het gebrek aan toeristen. Haar winkel is nu weer open maar er zijn weinig toeristen. Daardoor is de coöperatie Women in Hebron gekrompen van 150 vrouwen naar 30 vrouwen. Het is een grote wens om ook de andere vrouwen weer werk te kunnen bieden, maar volgens Leyla ziet de nabije toekomst niet rooskleurig in: ‘Toeristen blijven liever in Jeruzalem. Ze zijn bang om naar Hebron te komen vanwege de slechte reputatie, alle controleposten en de settler tour.’
De settler tour is een georganiseerde tour met Israëlische kolonisten door de souk van Hebron. Het gaat vaak om grote groepen die worden begeleid en beschermd door Israëlische militairen. De tour is intimiderend voor de Palestijnse winkeliers.
In het verleden sloot Lelyla de winkel op zaterdag in verband met de settler tour, maar dat doet ze nu niet meer. Vanuit het principe van sumud (standvastigheid) vindt ze het belangrijk om juist ook op zaterdag in de souk te zijn. Ze herkent de meeste kolonisten. Sommigen veroorzaken veel overlast, ze vallen de winkeliers lastig en vernielen winkelwaar. Leyla wijst naar de Israëlische nederzetting die schuin boven haar winkel is gevestigd. De bewoners gooien afval naar beneden. De Palestijnse winkeliers hebben een net boven de winkelstraat gespannen om het op te vangen. Het is lastiger, zo vertelt Leyla, als er rioolwater naar beneden komt. Dat belandt in de souk: op de winkelwaar en op de winkelende mensen.
Vraagbaak voor andere vrouwen
Halverwege het gesprek komt een van de andere winkeliers binnen in verband met mogelijke problemen als gevolg van een geplande Palestijnse demonstratie. Als hij weer vertrekt, zegt Leyla dat haar relatie met de andere winkeliers nu goed is, maar dat er tot voor kort regelmatig mannen langskwamen in haar winkel om te vragen waarom ze niet thuis was en waar haar man was. Dat maakt haar kwaad: ‘Ik doe niks verkeerd, ik werk en ik hoop dat ik andere vrouwen kan inspireren om voor zichzelf te kiezen.’
‘Sinds ik hier werk, vragen vrouwen mij soms om hulp of advies. Ik vertel ze dat ze sterk moeten zijn, een baan moeten vinden en zich niet moeten laten gebruiken. Het is belangrijk om niet bang te zijn voor de mening van anderen of voor je familie. In de Palestijnse cultuur is eer belangrijk en het is aan de vrouwen om de familie-eer te bewaken. Vrouwen worden in onze cultuur anders behandeld dan mannen. In mijn ogen klopt dat niet, ik verzet me daartegen. Het is belangrijk om je eigen koers te varen, onafhankelijk te zijn en anderen te respecteren. Je moet jezelf goed leren kennen. Ik ben blij dat mij dat is gelukt in de laatste 15 jaar. Ik weet nu dat ik een sterke vrouw ben die nergens bang voor is. Ik heb mezelf ontwikkeld. Toen ik de winkel opende, sprak ik geen woord Engels, nu kan ik mezelf uiten en verstaanbaar maken. Dat ik heb geleerd door te praten met internationals.’
Te veel obstakels voor vrouwen
Leyla controleert haar telefoon om te kijken of er nieuws is over de demonstratie. Ze verontschuldigt zich en legt uit waarom het belangrijk is op de hoogte te blijven. Het Israëlische leger kan de souk afsluiten, en in dat geval moet ze met een omweg naar het busstation. Dan moet ze eerder vertrekken. En als er problemen ontstaan, moet ze weer een andere route nemen om niet in het geweld en het traangas terecht te komen.
Terwijl we praten over onderwijs voor vrouwen in Palestina – vijfenzeventig procent van de studenten op de universiteit van Hebron is vrouw – komt één van de andere winkeliers vertellen dat het leger gewelddadig heeft ingegrepen bij de demonstratie. Leyla maakt zich klaar om de winkel te sluiten en naar huis te gaan. Terwijl we samen haar winkelwaar binnenhalen zegt ze: ‘Het is onmogelijk om jouw leven met het mijne te vergelijken, wij Palestijnse vrouwen lijden onder de bezetting en daarnaast ben ik van mening dat er in deze samenleving nog te veel obstakels zijn voor vrouwen. Maar ik geloof dat het langzaamaan beter zal worden. Zolang we elkaar blijven steunen en niet bang zijn om ons uit te spreken, zullen we een manier vinden om onze situatie te verbeteren.’