In de afgelopen twee weken zijn er twee belangrijke stappen vooruit gezet op het gebied van (verplichte) standaarden voor verantwoord ondernemen: het Europees Parlement heeft ingestemd met een wetsvoorstel voor verplichte mensenrechten due diligence voor bedrijven en op 8 juni publiceerde de OESO de herziene richtlijnen voor multinationale ondernemingen. Zowel de parlementspositie als de vernieuwde OESO-richtlijnen bevatten tekst over verantwoord ondernemen in conflictgebieden, iets waar PAX actief voor heeft gepleit. Dit is goed nieuws, hoewel het wetsvoorstel in de EU op een aantal andere belangrijke punten nog steeds flink tekort schiet.
In conflictgebieden lopen bedrijven een hoog risico om betrokken te raken bij ernstige mensenrechtenschendingen of zelfs oorlogsmisdaden. In deze gebieden zijn overheden vaak niet in staat of bereid om mensenrechten te beschermen of veiligheid te bieden. Soms is de overheid zelf een actieve partij in het conflict. Onveiligheid en gebrekkige toegang tot informatie maken het moeilijk om risico’s goed in te schatten. Zakenrelaties van het bedrijf, bijvoorbeeld lokale toeleveranciers, kunnen een rol spelen in het conflict. Bedrijven zijn in dit soort situaties nooit ‘neutraal’: hun aanwezigheid en activiteiten hebben altijd invloed op de context en dus op het conflict. Volgens internationale standaarden van de VN en de OESO moeten bedrijven in al hun activiteiten mensenrechten respecteren en betrokkenheid bij schendingen voorkomen. In conflictgebieden moeten bedrijven extra voorzichtig zijn en er ook voor zorgen dat ze bestaande conflicten niet verergeren of nieuwe conflicten veroorzaken. Bedrijven met activiteiten of zakenrelaties in conflictgebieden moeten daarom hun standaard mensenrechtentoets aanvullen met een conflictanalyse. In deze conflictanalyse moeten bedrijven de grondoorzaken, triggers van en actoren in het conflict in kaart brengen en nagaan hoe de activiteiten van het bedrijf of diens zakenrelaties van invloed zijn op de conflictdynamiek en andersom. Vervolgens moet het bedrijf maatregelen nemen om negatieve impact te voorkomen of zoveel mogelijk te beperken. De conflictanalyse speelt ook een belangrijke rol in beslissingen om actief te worden of blijven in het gebied.
Herziening van de OESO-richtlijnen
De OESO-richtlijnen voor Multinationale Ondernemingen vormen, samen met de UN Guiding Principles for Business and Human Rights waar ze uit voorvloeien, het internationale normenkader voor bedrijfsleven en mensenrechten. De laatste herziening van de OESO-richtlijnen dateerde uit 2011. Sindsdien hebben er allerlei ontwikkelingen plaatsgevonden, bijvoorbeeld op het gebied van klimaat, milieu en technologie, die met de nieuwste herziening beter geadresseerd worden. Ook worden belangrijke elementen van due diligence, zoals de noodzaak om niet alleen negatieve impact in de toeleveringsketen, maar ook impact gerelateerd aan de producten en diensten aan de afnemerskant (‘downstream’), explicieter gemaakt. Dit is met name ook relevant voor de financiële sector en de wapensector, waarbij negatieve impact op mensenrechten vooral aan die ‘downstream’ kant zitten. Tot slot vermelden de OESO-richtlijnen nu ook dat bedrijven in situaties van conflict verhoogde due diligence moeten uitvoeren en daarin ook het humanitair oorlogsrecht mee moeten nemen.
Europees Parlement stemt voor wetsvoorstel verantwoord ondernemen
In februari 2022 publiceerde de Europese Commissie haar wetsvoorstel voor een nieuwe Richtlijn die verantwoord ondernemen en het doen van ‘mensenrechten due diligence’ voor bedrijven in de EU verplicht stelt. Vervolgens begonnen de interne onderhandelingen tussen de lidstaten in de Raad en binnen het Europees Parlement, die beiden hun posities moesten bepalen ten opzichte van dat wetsvoorstel. Het voorstel van de Europese Commissie liet veel te wensen over qua ambitieniveau en aansluiting bij de eerder genoemde internationale standaarden. Ook het voorstel van de Raad, gepubliceerd in december 2022, was ondermaats, met als enkele van de belangrijkste missers de uitsluiting van de financiële sector en de wapensector. Het voorstel van het Europees Parlement, waar op 1 juni overeenstemming over is bereikt, is op veel punten ambitieuzer en corrigeert een aantal van de tekortkomingen uit de andere twee voorstellen. PAX is in het bijzonder blij dat het Parlement de verhoogde risico’s rondom ondernemen in conflictgebieden erkent en adresseert door verhoogde due diligence in die gebieden verplicht te stellen en ook het humanitair oorlogsrecht op te nemen in het voorstel.
Toch is ook het wetsvoorstel van het EP minder sterk dan de bestaande richtlijnen van VN en OESO, onder andere voor de financiële sector. Zo hoeven banken alleen te kijken naar de operaties van hun eigen cliënten, en niet naar de impacts waar die cliënt bij betrokken is in diens waardeketen. Ook staat er niet helder genoeg in het voorstel dat banken, net als andere bedrijven, blijvend moeten monitoren of het bedrijf waar ze een lening aan hebben verstrekt mensenrechten respecteert. Daarnaast is het onduidelijk of het gebruik van goederen (bijvoorbeeld pesticiden of wapens) nu onder de wet gaan vallen.
De trialoog
De publicatie van het Parlementsvoorstel heeft vorige week het startsein gegeven voor de “trialoog”: de onderhandelingen tussen de Commissie, het Parlement en de Raad over de uiteindelijke wettekst. Het is belangrijk dat de uiteindelijke wettekst overeenkomt met wat de richtlijnen al van bedrijven verlangen en wat de huidige herziening nog eens stevig heeft bevestigd: alle bedrijven – dus inclusief de financiële sector en de wapenbedrijven- moeten zowel in hun toeleveringsketen als aan de ‘downstream’ kant zorgen dat ze niet bijdragen aan mensenrechtenschendingen. Daarnaast moeten bedrijven die actief zijn of zakenrelaties hebben in conflictgebieden aan extra verplichtingen voldoen om te voorkomen dat ze bijdragen aan geweld.
Lees hier wat PAX eerder schreef over conflict en IMVO: