Hebben wij als Europa geleerd van de val van de Berlijnse Muur, komende zaterdag dertig jaar geleden? Velen lijken niet meer in te zien wat er kan gebeuren als burgers zich verenigen voor de goede zaak van mensenrechten en democratie. Die burgers moeten ondersteund worden, juist ook de mensen die nu in opstand komen in Libanon, Irak en Soedan.
28 jaar lang verdeelde de Muur Duitsland in twee delen: het kapitalistische West-Duitsland en het communistische Oost-Duitsland (de DDR). De 160 kilometer lange grens zorgde ervoor dat families en vrienden elkaar decennia lang niet konden zien, minstens 200 mensen kwamen om terwijl zij een poging waagden om de grens over te steken. De meeste geschiedenisboeken en artikelen vertellen een standaardverhaal over de val van de Muur: de Sovjetunie kon de concurrentie met het Westen economisch en militair gezien niet meer bolwerken. Daarom was Sovjetpartijleider Gorbatsjov gedwongen om een beleid van glasnost (transparantie) en perestrojka (hervormingen) door te voeren. Samen met Amerikaanse president Reagan besloot hij een nieuwe generatie kernwapens in Europa af te schaffen. De Muur zou snel vallen en het communistische systeem stortte in.
Grote rol burgers
Dit verhaal vergeet de grote rol die burgers hebben gespeeld in de val van de Muur. In heel Europa, zo ook in communistische gebieden, protesteerden mensen massaal tegen de situatie waarin zij zich bevonden. Burgers in communistische gebieden eisten een systeem waarin democratie en mensenrechten centraal stonden. Tegelijkertijd zorgde de dreiging van de kernwapenwedloop in West-Europa voor massaal protest. De strijd tegen kernwapens werd verbonden met de strijd voor mensenrechten en democratie in de Warschaupactlanden. Deze koppeling werd aangekondigd tijdens de eerste grote vredesdemonstratie tegen kernwapens op 21 november 1981, waar meer dan 400.000 mensen aan deelnamen. Zonder de wereldwijde lobby van burgers en vredesorganisaties hadden we zeer waarschijnlijk het INF-verdrag niet gehad, het verdrag dat het aantal kernwapens in Europa aan banden legde (inmiddels – helaas – opgezegd).
PAX had al sinds eind jaren ‘70 contact met kritische burgers in heel Europa. De onafhankelijke groepen waarmee PAX jarenlang samenwerkten mobiliseerden in 1989 de massa’s die het failliet van het communistische systeem aantoonden en de aanzet gaven tot de val van de Berlijnse Muur
Lessen voor het heden
De bijdrage van de burgers die demonstreerden en later letterlijk en figuurlijk de Berlijnse Muur met hamers en beitels met de grond gelijk maakten wordt te vaak vergeten. Alsof alleen Reagan en Gorbatsjov de geschiedenis bepalen.
De rol van de burgers is ook vandaag de dag actueel in Libanon, Soedan en Syrië. Miljoenen strijden voor democratie en mensenrechten, maar worden niet gesteund door internationale gemeenschap. Wij blijven als vanouds zaken doen met mannen in hoofdsteden, vaak met bloed aan hun handen. Burgers krijgen te weinig toegang tot de onderhandelingstafel.
Europese waarden
Europa-expert en PAX-collega Dion van den Berg roept in zijn artikel op tot een eerherstel van de burger als actor in veranderingsprocessen. “We moeten inzien wat er kan gebeuren als burgers zich verenigen voor de goede zaak van mensenrechten en democratie”, alsdus Van den Berg. “Het is noodzaak om deze mensen te ondersteunen en te bemoedigen. We kunnen niet geloofwaardig spreken over de ‘Europese Waarden’ van democratie en mensenrechten, als we burgers die hiervoor opkomen hardvochtig in de kou laten staan.”
PAX op tv over val Muur
Dion van den Berg zal op vrijdag 8 november bij 5 uur Live op RTL 4 aanschuiven om zijn persoonlijke ervaring, als vredesactivist, van de val van de Muur en de relevante lessen hiervan voor het heden te bespreken. Een dag later zal hij hierover spreken op een internationale conferentie in Budapest.
Lees hier de uitgebreide analyse van Dion van den Berg over de val van de Muur.
