Op donderdag 6 augustus is het precies 75 jaar geleden dat de atoomaanvallen op Hiroshima en Nagasaki werden uitgevoerd. Setsuko Thurlow was 13 jaar oud toen de bom op Hiroshima viel, wonder boven wonder overleefde ze de ramp. Setsuko is uitgegroeid tot een van de gezichten van de wereldwijde strijd tegen kernwapens. In december 2017 kreeg ze de Nobelprijs voor de Vrede samen met de International Campaign to Abolish Nuclear Weapons (ICAN) en PAX. Ondanks haar drukke schema mocht PAX’s kernwapenspecialist Susi Snyder met haar bellen.
Susi Snyder: “Setsuko heel erg bedankt dat je de tijd neemt om met ons te praten vanuit Canada. Ik weet dat je dit verhaal al vaker verteld hebt maar elke keer als je dit vertelt, breng je de gruwelijkheden van die dag, 6 augustus 1945, weer tot leven. Zou je ons iets kunnen vertellen over de impact van die bomaanslag, van die ervaring, op je leven?”
Setsuko Thurlow: “Ik was als kind getuige van zoveel menselijk lijden in Hiroshima. De oorlog was geeindigd en de soldaten kwamen thuis zonder benen, zonder armen, niet in staat om te werken. Maar ze kwamen tenminste thuis, er waren ook veel families waarvan de vaders nooit meer thuis kwamen. De vrouwen moesten voor de kinderen zorgen, en na de aanval werd iedereen dakloos. Mensen hadden geen plek om te wonen, geen voedsel om de kinderen te voeden. We waren semi-uitgehongerd en dakloos.”
“De Japanse centrale regering deed niets om overlevenden te helpen, tot wel twaalf jaar na de bomaanslag deden ze niets, kun je je dat voorstellen? Het waren de mensen in de steden zelf, de overlevenden, die iets deden. Onze hoofden waren gevuld met duizenden vragen. Als de Verenigde Staten een christelijke natie is, is dit dan de manier waarop christenen van dat land zich gedragen? Onschuldige kinderen, ouderen en vrouwen vermoorden? Ze hebben ons als beesten afgeslacht. Wat een barbaarsheid. Dus de mensen hadden zoveel vragen. Op school hadden we elke dag een kapeldienst waar we vragen konden stellen en een discussie konden voeren. Dat zorgde voor de echte genezing voor ons. Ik beschouw mezelf gelukkig dat ik een student op die school was. Geen enkele andere school deed dat zo.”
“Het bood mij de gelegenheid om serieus na te denken over mijn toekomst. Ik was pas 13, maar dat is een belangrijke tijd, waarin jongeren denken: ”Wat ga ik doen in de toekomst, en waarom? Wat is het beste toekomstplan?” Ik had het geluk dat ik mijn ouders niet verloren had. Je hebt echt mensen om je heen nodig die je steunen, om je ziel te laten genezen. Het kijken naar volwassen overlevenden gaf me de richting. Mijn richting moest worden om te helpen de wereld te veranderen en de wereld te verbeteren. Om een betere wereld voor mensen te maken. Dat is de fundamentele impact die de atoombom op mij had.”
SS: “Het klinkt alsof die ruimte om te kunnen bespreken wat er gebeurd was ook de woede wat temperde. Ik zou heel boos zijn geweest, kan ik me zo voorstellen.”
ST: “De woede kwam pas later, ik heb me vaak verwonderd over het feit dat ik op die dag zelf helemaal niets voelde. Er kwam totaal geen emotionele reactie op wat ik meemaakte. Ik zag alle doden en ik zag het enorme lijden van de mensen. Ik zag hoe mijn eigen zus en haar kindje van vier verbrandden, ze waren zwart en opgeblazen. Ze zweefden dagenlang op het randje van de dood. Ze bleven maar smeken om water. We sliepen allemaal in dezelfde kamer, we wilden voor hen zorgen. Maar we hadden geen eten, geen medicijnen, niets.”
“Toen ze stierven, kwamen de soldaten. Ze groeven een gat, gooiden hun lichamen erin, gootten de benzine, gooiden de aangestoken lucifers in het gat en cremeerden ze. Ze draaiden hun lichamen om en zeiden: ‘De maag is niet verbrand, de hersenen worden niet verbrand’. Ze stonden daar, en ik keek ernaar, zonder emotionele reactie, zelfs geen tranen.”
“Die herinnering verontrustte me enkele jaren. Wat voor mens ben ik? Mijn lieve zus en haar kind werden behandeld als beesten. Er was geen enkele menselijke waardigheid bij die crematie. Ik twijfelde aan mezelf, ik gaf mezelf de schuld. Daar heb ik een aantal jaren last van gehad. Eenmaal op de universiteit, nadat ik psychologie ging studeren, was ik vooral geïnteresseerd om te leren hoe mensen zich gedragen onder dat soort omstandigheden.”
“Er was een Amerikaanse psycholoog van Princeton University, dokter Robert Lifton, die in Hiroshima ging wonen om psychoanalytisch onderzoek te doen naar de overlevenden. Hij publiceerde een boek genaamd ”dood in het leven”. Een van de dingen waar hij het over had was een psychologische afsluiting. In zo’n afschuwelijke situatie sluit ons brein zich automatisch af om ons te beschermen. Het lezen van zijn boek hielp me echt om mezelf niet meer de schuld te geven. Ik was geen onmenselijk goddeloos mens. Het was een natuurlijk fenomeen. Ik sprak met veel overlevenden over hun ervaringen en zij vertelden me dat ze hun hele familie verloren, maar niet eens konden huilen. Dus concludeerde ik; dit is een gemeenschappelijk fenomeen voor mensen in een afschuwelijke situatie. Dus ik voel me daar niet schuldig over. In die tijd had ik ook geen last van woede. Eigenlijk werd ik pas bozer nadat ik ouder werd. Toen ik ouder en intellectueler werd, in staat om de achtergronden en de motieven van het gebruik van kernwapens te begrijpen, werd ik bozer en bozer. Natuurlijk ben ik blij dat ik succesvol ben en dat ik die woede heb kunnen omzetten in constructieve energie. Ik ben niet per se boos gebleven, maar de woede motiveert me en laat me iets doen aan de bron van dit probleem. De woede voedt me in mijn activisme tegen kernwapens.”
SS: ”Je bent nu een van de meest bekende en invloedrijke wereldwijde campagnevoerders tegen kernwapens. Hoe is die reis begonnen?”
ST: “Nou, ik denk dat ik in eerste instantie niet bezig was met de wereld. Het was het probleem van Hiroshima zelf, en het was hun eigen probleem in Nagasaki. Maar geleidelijk aan veranderde dat. Je moet niet vergeten, we zijn zeven jaar lang bezet door de Amerikanen na de Japanse overgave. Dus, de Amerikaanse generaal MacArthur regeerde in Japan en de keizer was verdwenen. We werden enorm onderdrukt. MacArthur zei dat hij naar Japan kwam met twee doeleinden: om te demilitariseren en om democratie te brengen. Maar wat hiroshima en Nagasaki betreft, deed hij totaal tegenovergestelde dingen met de democratie.”
“Bijvoorbeeld, als een krant overlevenden interviewde en een artikel over hun dagelijks lijden schreef, werd dat krantenbedrijf meteen gesloten. Want dat soort artikelen mochten niet geschreven worden. We concludeerden al snel: De Verenigde Staten verkochten de kernbommen als een zegevierende wetenschappelijke en technologische overwinning. En de verschrikkelijke bijkomstigheden van die kernwapens mochten niet bekend worden.”
“Een ander aspect van kernwapens is natuurlijk het onuitsprekelijke lijden dat de bom veroorzaakt. Het menselijk lijden. Dat mocht de wereld niet weten. Daarom werden alle kranten gecensureerd. De Amerikanen namen alles in beslag, correspondentie tussen mensen, dagboeken, literair werk, films, foto’s, tijdschriften, zelfs medische rapporten, alles waaruit het menselijk lijden veroorzaakt door de atoombommen zou blijken. Die spullen werden opgehaald en opgestuurd naar de Verenigde Staten.”
“Dat was de onderdrukking waarmee we moesten leven, onder de controle van de bezettingstroepen. Dus eerst waren er de psychische verdovende omstandigheden als gevolg van de bom. En daarna creëerden de strijdkrachten zo’n omgeving. Mensen moesten leren zich niet vrij te herinneren en te praten over hun pijnlijke ervaringen uit het verleden. Mensen moesten in stilte leven.”
SS: “Het is nu 75 jaar …”
ST: “Voordat we daarheen gaan wil ik vertellen waarom ik naar de Verenigde Staten ging om sociologie te studeren. Ik wilde net zo zijn als die behulpzame onbaatzuchtige volwassenen uit mijn jeugd. Die niet alleen hun eigen leven en familie opbouwden, maar ook de gemeenschap. De rector van mijn school adviseerde me om naar de VS te gaan om te studeren en dan terug te komen naar Hiroshima. Ik wilde terugkomen en een vrouwelijke leider in Hiroshima worden. Zo stelde ik het me voor, daarom ging ik naar de Verenigde Staten.”
“Maar er gebeurde iets belangrijks toen ik naar Amerika ging. Dat was in 1954, toen de Verenigde Staten een proef deed met de grootste waterstofbom ooit, op Bikini Atol (een eiland in Micronesië). Ik herinner me dat dat heel groot en verontrustend nieuws was,vooral in Japan. Zelfs in die tijd had het Japanse volk nog steeds niet volledig begrepen wat er gebeurd was in Hiroshima en Nagasaki, om allerlei redenen.”
“Maar goed, bij dat Bikini Atol incident werden ook Japanse vissers gedood, en alle vis waarvan Japanners elke avond afhankelijk waren voor het diner moest worden weggegooid. Voor het eerst voelden mensen dat de schending van mensenrechten direct verbonden waren met hun dagelijks leven. Zo ontstond Japans grootste sociale beweging, de anti-nucleaire vredesbeweging. Dat gebeurde allemaal in 1959, in de tijd dat ik aankwam in de VS.”
“Ze gaven me een beurs waarmee ik kon studeren en ik ging. Maar de pers kwam op me af en wilde mijn mening over wat er gaande was op de Marshall eilanden en hoe de Japanners dat vonden. In Japan was een enorme beweging ontstaan en wat vond ik daarvan? Dus ik gaf open en eerlijk kritiek op het testbeleid van Amerika. Ik zei: Genoeg is genoeg. Hiroshima en Nagasaki waren genoeg, nu lijden de mensen in de zuidelijke Stille Oceaan. De Verenigde Staten moeten stoppen zich voor te bereiden op een nucleaire oorlog.”
“Ik was net aangekomen in de Verenigde Staten en ik kreeg haatbrieven van onbekenden waarin stond dat ik naar huis moest gaan. Ik werd met de dood bedreigd. Ik was net toegelaten op de universiteit maar ik kon niet naar de les. Dat was een echte traumatische ervaring, maar wel een belangrijke ervaring. Ik moest uitzoeken wat ik wilde, want ik kon niet naar huis maar kon ik wel in Noord-Amerika blijven? Moest ik doen alsof, en er gewoon niet meer over praten? Maar ik besloot; als ik dat niet doe, wie kan het dan wel doen? Dus dat was een keerpunt voor mij, ik besloot om mijn leven te wijden aan ontwapening. Het was denk ik de eenzaamste tijd in mijn leven, ik kwam naar een vreemd land, waar mij net na aankomst werd gezegd dat ik terug naar huis moest. Maar ik bleef, en ik had een nieuw doel.”
SS: “Je had veel lef, en je hebt nog steeds veel lef. Al d verschillende dingen die je hebt gedaan door de jaren heen en er is zoveel veranderd in de wereld sinds die dag, 75 jaar geleden. Wat is het belangrijkste dat er moet gebeuren voor ontwapening?”
ST: “Ik kan het menselijk perspectief laten zien. Wat doen deze bommen met mensen? Ik probeer het altijd menselijk te houden. Om een gezicht aan de kwestie van kernwapens en de discussie te geven. Het is geen letterlijke studie, we hebben het niet over de wetenschappelijke of technische theorieën van wapensystemen, we delen onze persoonlijke gedachtes en ideeën en die zijn gebaseerd op ervaringen. We dachten dat we het menselijke perspectief gaven, maar op de een of andere manier hebben we geen goed werk geleverd. Tenminste, niet effectief genoeg om de wereldbevolking te overtuigen.”
SS: “Weet je, eerlijk Setsuko, ik denk dat mensen bang zijn voor de waarheid. Want voor iedereen die bij je kan zitten en je hele verhaal kan horen, is er maar één optie, en die optie is nucleaire ontwapening. Je bent zo’n belangrijk onderdeel van ons werk hier in Nederland geweest. Zonder jouw verhaal zou de Nederlandse regering nooit hebben meegedaan aan de onderhandelingen voor het VN kernwapenverbod. Ik wil je laten weten dat we de brief die je aan onze premier hebt geschreven met een andere brief opvolgen. We hebben een zeer specifieke oproep, we willen dat onze premier in het openbaar zegt: ‘We herinneren ons wat er is gebeurd, we eren degenen wier leven verloren is gegaan, we eren degenen die het hebben meegemaakt en we beloven: nooit meer!’”
ST: “Ooohh wauw, dat is geweldig! Bedankt, bedankt. Dat moet ik de mensen in Hiroshima en Nagasaki laten weten.”
SS: “Laten we hopen dat de premier zegt wat we hem vragen te zeggen. En als hij dat doet, hopen we dat het de deur opent voor Nederland om zich aan te sluiten bij het VN kernwapenverbod, en om meer te doen, zodat het echt, echt, nooit meer gebeurt.”
– – –
Help mee om Mark Rutte ‘nooit meer kernwapens’ te laten zeggen en teken hier.
Bezoek ook de foto-expositie 75 jaar Hiroshima en Nagasaki
