Hoe verzwaart de coronacrisis de toch al moeilijke situatie van de Palestijnen? Anna Timmerman, algemeen directeur van PAX, belde erover met Lucy Nusseibeh. Zij werkt voor MEND, een van onze partnerorganisaties in Palestina. Een gesprek over het versterken van de stem van vrouwen en geweldloos verzet. Over hoop in nagenoeg hopeloze tijden. Nusseibeh: ‘Elke vorm van vertrouwen en steun helpt meisjes om meer uit zichzelf te halen.’
Anna Timmerman: Ik verheugde me op mijn reis naar Israël en Palestina, maar Covid-19 zat in de weg.
Lucy Nusseibeh: “Er zijn veel besmettingen, in de Palestijnse gebieden en in Jeruzalem, waar ik woon. Er is hier nu een strenge lockdown. Toch lijkt het alsof het niet echt serieus wordt genomen, er zijn te weinig mensen die mondkapjes dragen. Veel mensen denken dat het een samenzwering is, een leugen, niet echt. Dat is deels ontkenning en deels een hoopvol geloof in de eigen immuniteit. Er kwam in het begin wel veel solidariteit naar boven, de sociale cohesie groeide. Zelfs de waardering voor de Palestijnse regering steeg. Mensen waren blij met hoe ermee werd omgegaan. Maar de situatie is verslechterd.”
Ik ben sinds 1997 niet meer in Israël en Palestina geweest, toen studeerde ik Geschiedenis op de Westelijke Jordaanoever, aan de universiteit van Bir Zeit. Het heeft me enorm geïnspireerd om feminist te worden en aan mensenrechten te werken. Palestina en Israël hebben een speciale plek in mijn hart… Hoe is de situatie daar nu?
“In 1997 was de situatie heel anders, er was daadwerkelijk een vredesproces. Dat is nu niet meer het geval. Natuurlijk waren er toen een paar wegversperringen, maar die kwamen en gingen. De huidige situatie is verontrustend. Ik heb vaak gedacht dat het niet erger kon worden. Maar ja, dat kan dus wel. Toen de Oslo-akkoorden werden gesloten, was er hoop. Maar uiteindelijk werd alles gemilitariseerd. Toen, in 1997, waren er veel minder wapens. Nu zijn ze overal en worden ze dom gebruikt. Mensen schieten in de lucht bij bruiloften waardoor slachtoffers vallen, en ze schieten bij familiegeschillen. Er wordt snel en gemakkelijk naar wapens gegrepen.”
Welke veranderingen zie je bij jongeren, ook qua politiek bewustzijn?
“Vroeger was iedereen betrokken bij de politiek. De gemeenschap was veel kleiner dan nu. Iedereen kende elkaar veel beter. Het was onmogelijk om hier te wonen en er niet bij betrokken te zijn. Maar nu… ze zijn veel minder betrokken, ontmoedigd door wat ze zien door wat er om hen heen gebeurt. Interne kwesties en externe problemen demotiveren. Er is veel minder om op te hopen. Ik zie geen hoop op een staat, geen hoop op vrede. Ze wilden dat Palestina een baken zou worden, maar daar gelooft niemand meer in. Er is minder kennis onder de bevolking, minder verfijning. Veel mensen weten niet wat er in 1948 of 1967 is gebeurd, de oorlogen toen. Je zou denken dat het basiskennis is, maar dat is het niet. Er is ook meer individualisme, een gefragmenteerde samenleving. Dat ontstond na de Oslo-akkoorden. Mensen zitten met schulden vast aan de banken, aan systemen waar ze niet uit kunnen komen. De leefsituatie is ook verslechterd. Mensen woonden vroeger in huizen met tuinen, nu in hoge gebouwen, de ene verdieping op de andere, met nauwelijks ruimte tussen de betonnen gebouwen.”
Hoe houd je je hoop?
“Dat lukt niet altijd. Maar gelukkig is er het werk dat ik doe, samen met anderen, samen met PAX. Dat heeft resultaat en impact. We hebben geen grote ambities, daar is hier geen ruimte voor. Maar we zien wel groei. Het verandert de situatie niet in één keer, maar we bouwen dingen op. Meer hoop op nationale vrede, die is er niet, nee. We werken kleinschalig en helpen waar mogelijk.”
Kun je uitleggen hoe je ondanks alles toch aan vrede werkt?
“Trainen in geweldloos verzet en het versterken van vrouwen vormen de hoofdmoot van wat we doen. We doen projecten in het onderwijs, ook eentje speciaal gericht op meisjesscholen, om daar de vrouwen van de toekomst zelfverzekerder te maken. Een van de PAX-projecten is het begeleiden van meisjes en vrouwen in het maken van video’s waarin ze hun eigen verhaal vertellen. Vaak durven ze vanwege de patriarchale samenleving hun stem niet te laten horen. Op deze manier kunnen ze dat wel, kweken ze meer vertrouwen én leren ze ook aan andere vrouwen dat ze er mogen zijn en van zich moeten laten horen.”
Hebben die video’s ook een breder effect?
“Het begint klein, we werken in groepen met acht vrouwen. Ze filmen en worden gefilmd. Wennen aan hun eigen geluid, hun eigen stem. Het is erg krachtig, technisch gezien niet natuurlijk, verwacht er geen Oscars voor. Maar mensen voelen dat het echt is. De films worden vertoond aan een breder publiek, aan beleidsmakers. Dat levert goede discussies op, het verhoogt het bewustzijn. We hebben dit ook gedaan in een vluchtelingenkamp. Een van de video’s ging over een gescheiden vrouw met vijf kinderen. Scheiden is iets waar zeer op wordt neergekeken. Ze kwam onherkenbaar in beeld, maar was bij een screening zo trots op zichzelf dat ze opstond en riep: ‘Dit ben ik. Maak alsjeblieft niet dezelfde fouten die ik heb gemaakt.’ Meisjes van 16 en 17 jaar oud moeten trouwen, er schuilen veel gevaren in vroege huwelijken. Deze vrouwen waarschuwen daarvoor. Beleidsmakers nemen na het zien van de video de problemen in de vluchtelingenkampen een stuk serieuzer.”
En de problemen zijn natuurlijk enorm…
“Ja, er is veel woede en frustratie. We trainen ze hoe daarmee om te gaan, hoe dat om te zetten in verzet, zonder geweld. We zien de vrouwen die aan onze projecten hebben meegewerkt terug op belangrijke plekken. Ze geven op scholen les over gender, media en human security. Ze werken als activisten, en willen in gemeenteraden komen. Ze zijn gepassioneerd bezig met vrouwenrechten, prachtig om te zien. Het heeft veel impact. We werken ook met jongens en meisjes samen. We werken samen met het Ministerie van Onderwijs. Er zijn korte versies van de video’s voor op mobiele telefoons. We vertellen ze hoe ze berichten in de media kunnen begrijpen en bekritiseren. We leren ze verhalen te vertellen. We leiden leraren op tot trainers. Het gaat om gemeenschapsopbouw, niet om protesteren, wel om sociale cohesie. Dat is de basis van geweldloosheid. Als je jezelf portretteert en je eigen menselijkheid naar voren laat komen, dan ben je krachtig. Mensen praten zichzelf de put in, en laten zich de put in praten. Dat proberen we tegen te gaan.”
Hoeveel invloed heeft de bezetting op die gevoelens?
”Jarenlange onderdrukking is buitengewoon schadelijk. Dat voedt het slachtofferschap, en dat is deels logisch. Maar daar moeten ze uit ontsnappen, de complexiteit van de bezetting begrijpen. En voor vrouwen is het een soort dubbele bezetting. Er is veel druk, corona maakt dat nog erger. In de vluchtelingenkampen (op de Palestijnse Westelijke Jordaanoever) wordt iedereen in de gaten gehouden en becommentarieerd. Je vrij voelen is moeilijk. Elke vorm van vertrouwen en steun helpt meisjes om meer uit zichzelf te halen. Om minder bezorgd te zijn over wat de traditie en samenleving van ze willen.”
Ik ben relatief nieuw bij PAX, heb je advies voor me, voor ons?
“Werken met PAX voelt als een partnerschap. Er is openheid en vertrouwen. PAX slaagt erin positief te blijven. Dat is een hele prestatie. Jullie concentreren je op de juiste dingen. Het videoproject rond gender was moeilijk van de grond te krijgen. Nu, dankzij jullie hulp, werkt het. Sterker nog, we krijgen ook steun voor deze methode van instituten als de EU en VN. Ik ben zeer dankbaar voor de steun en de manier waarop jullie die geven. Blijf openstaan voor wat anderen zeggen en neem risico’s, doe wat je nu doet.
Dank je. Fijn om te horen, als er iets is. Laat ons weten hoe we het kunnen verbeteren. Ik zou graag je ontmoeten.
“Jij en jullie ook bedankt voor de steun. En sterkte met de pandemie.”
Lees meer gesprekken van Anna Timmerman met partners van PAX: Vrede in tijden van corona
