De Tweede Wereldoorlog is nog volop bezig, historische steden liggen in puin, op de velden sterven elke dag duizenden jonge mensen. De Franse bisschop Pierre-Marie Théas zit gevangen, hij heeft de nazi’s geschoffeerd door de deportatie van joden te bekritiseren. En daar in de nazigevangenis herhaalt hij steeds weer die ene zin uit de bijbel: ‘Heb je vijanden lief’. Je moet het maar durven, in een cellenblok vol gevangenen die de vijand het liefst een kopje kleiner maken. Door de woede die hij overal om zich heen ziet, beseft hij dat het moeilijk wordt om de aartsvijanden Frankrijk en Duitsland bij elkaar te brengen. Maar een andere kans op langdurige vrede is er niet.
Théas wordt vrijgelaten en hij stuit op de Franse lerares Marthe Dortel-Claudot, die hetzelfde denkt als hij. Net als heel veel anderen zijn zij de oorlogen zat. Ze willen verzoening in plaats van vergelding, mensen samenbrengen in plaats van tegen elkaar opzetten. Samen richten ze Pax Christi op. De beweging groeit snel. In 1949 komen 25.000 jongeren uit 34 landen naar Lourdes, ook veel Duitsers. Mensen die tot voor kort vijanden waren, zoeken een manier om te kunnen omgaan met het verleden. Het verzoenen van Frankrijk en Duitsland wordt ook een politiek, Europees project. Oorlog is het in West-Europa sindsdien niet meer geweest.
Vredesbeweging trekt de wereld in
De jaren zestig breken aan. De toon is anders dan voorheen. The Beatles brengen een nieuw soort bevrijding, peace and love komt op de voorgrond. Maar de hoop die zij en mensen als Martin Luther King brengen, wordt de kop ingedrukt. In Vietnam woedt een oorlog waarin onmenselijke wapens worden gebruikt die geen onderscheid maken tussen burgers en militairen. Napalm daalt neer op dorpen, op mensen, om alles verschroeid achter te laten. Martin Luther King wordt vermoord. In Europa is de Koude Oorlog overal voelbaar. Een IJzeren Gordijn houdt Oost-Europa weg bij het Westen. Vrij reizen is er niet bij. De voettochten die Pax Christi organiseert, wandelingen waarbij mensen dagenlang met elkaar optrekken en praten over wat vrede betekent, zouden nooit de grens naar Oost-Europa over kunnen. Zo’n wandeling is heel belangrijk voor begrip en solidariteit. Maar wat als het op muren stuit, op prikkeldraad en militairen?
De demonstratie van 29 oktober 1983 tegen kernwapens, de grootste demonstratie in Nederland ooit gehouden: in Den Haag waren 550.000 demonstranten op de been
Kernwapens
Tijd voor verandering, verbreding vooral. De mensen van Pax Christi houden het niet langer bij gebed en dialoog. Steeds vaker doen ze zelf onderzoek naar conflicten en hoe ze op te lossen. Met het IKV (Interkerkelijk Vredesberaad) komt er een oecumenische soortgenoot naast het katholieke Pax Christi. Het IJzeren Gordijn is voor beide een doorn in het oog. Er zijn goede contacten met de dissidenten, die na de val van de muur leiders van hun land werden. Wanneer Amerika ook nog eens steeds meer kernwapens in Nederland plaatst en de wapenwedloop met de Russen niet te beteugelen lijkt, is het tijd voor actie. Help de kernwapens de wereld uit, om te beginnen uit Nederland! dat is de slogan van het IKV eind jaren zeventig. Er komen demonstraties. Steeds meer en steeds groter, met IKV’er Mient Jan Faber als een van de boegbeelden. In 1983 wordt dat historisch. In Den Haag komen 550.000 demonstranten op de been. Nog steeds de grootste demonstratie ooit in Nederland.
Vanuit andere delen van de wereld worden de twee vredesorganisaties gevraagd om aan te sluiten bij lokaal werk. Zo komen er belangrijke partners in het Midden-Oosten, Afrika en Zuid-Amerika, waar conflicten mensen tegen elkaar opzetten. Waar werken aan verzoening na geweld zo belangrijk is. De twee vredesbewegingen gaan steeds meer samenwerken, zij wordt wij. We richten ons op het Europa achter het IJzeren Gordijn om te zorgen dat de moeilijke politieke verhoudingen soepeler worden. Dat de Muur eindelijk valt en hoe daarna samen wordt gewerkt is voor een deel aan dat werk te danken. In Zuid-Soedan en Colombia komen vredesakkoorden. Grote bedrijven die tijdens conflicten een kwalijke rol hebben gespeeld pakken we aan. Neem oliebedrijf Lundin dat na ons onderzoek terecht moet staan voor medeplichtigheid aan oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid in Soedan.
Het NoNukes-team met de Nobelprijs voor de Vrede. Foto Ralf Schlesene
Nieuwe generatie, nieuwe oplossingen
In 2006 bundelen Pax Christi en het IKV definitief de krachten en ontstaat PAX. Een nieuwe en diverse generatie vredeswerkers is opgestaan. Samen met de PAX-veteranen vechten ze voor vrede. Niet altijd meer met demonstraties, maar ook door veel werk samen met lokale partners en met gigantische instituten als de Verenigde Naties. Eén van de grote overwinningen… het door 122 landen aangenomen VN-verdrag voor een verbod op kernwapens. Daarvoor krijgt ICAN, waarbij PAX nauw betrokken is, in 2017 de Nobelprijs voor de Vrede. We werken daarnaast hard om te zorgen dat banken, verzekeraars en pensioenfondsen niet meer investeren in controversiële wapenbedrijven.
Daar staan we dan, als PAX. Met hart voor mensen en ons verzet tegen onrecht. Maar wel midden in de realiteit van gruwelijke conflicten, politieke spelletjes, financiële belangen en sociale uitsluiting. Een grauwe werkelijkheid waarin onschuldige burgers maar al te vaak het slachtoffer zijn. We onderzoeken geweld in Syrië, ondersteunen partners in Soedan, geven juridische steun aan slachtoffers van bloedkolen in Colombia en brengen Dutchbatters en de vrouwen van Srebrenica samen.
Daar staan we dan, als PAX. Dankzij al het onderzoek dat we doen zijn we experts geworden, maar we zijn ook nog steeds activisten die de barricade opgaan. We pushen politici en zijn de luis in de pels van grote bedrijven. We zijn wat ouder en wijzer, en we zijn ook weer piepjong met ongebreidelde energie en optimisme.
PAX voert actie voor het hoofdkantoor van ING in Amsterdam-Zuidoost. Foto Lize Kraan
Beschermen, beëindigen, bijdragen
De verbreding die in de jaren zestig ontstond, heeft ons alle kanten op doen waaien. We zijn veel, we zijn van alles. Meer richting en focus kan daarom geen kwaad. Drie dingen staan dan ook voorop. Drie doelen die allemaal beginnen met de ‘B’ van belofte: beschermen van burgers tegen oorlogsgeweld, beëindigen van gewapend conflict, bijdragen aan vreedzame en rechtvaardige samenlevingen.
Beschermen van burgers… oorlog houd je niet altijd tegen, maar voorkom wapenhandel naar landen die mensenrechten schenden. Toets wapens aan het oorlogsrecht en ban de controversiële wapens uit, zodat er zo min mogelijk burgerslachtoffers vallen. Stop dus met het gebruik van explosieve wapens in dorpen en steden. We strijden tegen de clusterbommen en kernwapens van nu en de killer robots van de nabije toekomst. PAX traint ook militairen in hoe ze burgers tijdens een oorlog het beste kunnen beschermen.
Beëindigen van oorlogsgeweld… dat lukt ons niet alleen. We vragen in Nederland én internationaal aandacht voor conflicten. Regeringen moeten vanuit de juiste waarden handelen: zet menselijke waardigheid bovenaan het lijstje prioriteiten. En zie ook welke macht je hebt als land. Nederland voert veel handel, ook met landen waar het fout gaat. We roepen op om die economische macht in te zetten om de mensenrechten te verbeteren en conflicten te beëindigen.
In de Vredesweek van 2017 wordt in de Westergasfabriek in Amsterdam de PAX Duif uitgereikt. Foto Lize Kraan
Leren omgaan met het verleden
Bijdragen aan vreedzame samenlevingen… de dialoog tussen gezworen vijanden werkt, het leren omgaan met het verleden werkt ook. Zoals tussen de Duitsers en Fransen na de Tweede Wereldoorlog, zo werkt PAX nog steeds, maar nu in Afrika, het Midden-Oosten, Zuid-Amerika, Centraal- en Oost-Europa. Op plekken waar geweld woedt of pas kort voorbij is. Ook in Nederland werken we aan een solidaire samenleving, dat doen we samen met betrokken burgers door het hele land. Het komt allemaal samen in de Vredesweek, elk jaar in september. We krijgen voor ons werk financiële steun van donateurs, stichtingen en overheden die geloven in wat we doen.
Vredesdialoog en verzoening in het grensgebied van Zuid-Soedan, Oeganda en Kenia. Foto Eva Gerritse
Naast mensen staan
Zoals bisschop Théas en Faber en al die anderen lef en leiderschap toonden, zo wil PAX nu en in de toekomst zijn: een avontuurlijk leider, die laat zien dat vrede mogelijk is. Ja, er zal altijd weer conflict komen, en oorlog waarschijnlijk ook. We zien het liever anders, maar we zijn niet naïef, dat is iets wat een vredesorganisatie zich niet kan permitteren. Soms duurt na jaren van oorlog de vrede ook maar heel eventjes. Maar juist in die periode leren mensen wat het is om in vrede samen te leven, en waarom het verlangen naar én de strijd voor vrede zo belangrijk is. Dat geeft ons steeds weer hoop om door te gaan. PAX steunt die mensen dan ook. Tijdens de strijd en erna. We versterken hun stem en vergroten hun politieke macht. Overal zetten burgers zich weer in voor vreedzame en inclusieve samenlevingen. Tegen al het geweld in vechten ze voor vrede, je moet het maar durven. Zij houden vol, hoe koppig soms ook, en wij staan naast ze.
Bekijk ook de video:
De canon van PAX
Bekijk ook de Canon van PAX.