We zijn ons allemaal bewust van de problemen waarvoor de EU zich gesteld ziet: het democratisch tekort, de opkomst van het populisme en onliberale tendensen, het migratiebeleid, klimaatverandering, de wijd uiteenlopende interpretaties van waarvoor Europa zou moeten staan en wat de Europese waarden zijn of zouden moeten zijn. Maar ook cyberspace, dilemma’s over het evenwicht tussen veiligheidsmaatregelen en vrijheden van burgers, het beheer van de technologische vooruitgang, de kloof tussen hoogopgeleiden en lager opgeleiden, tussen stad en platteland, tussen generaties, tussen degenen die van de globalisering profiteren en de minder gelukkigen die te kampen hebben met armoede. Het is grotendeels onvermijdelijk dat zulke uitdagingen en dilemma’s bestaan en dat er vaak sprake is van elementen van ongelijkheid. Ongelijkheid is een voedingsbodem voor conflicten. De belangrijkste vraag is hoe we omgaan met dergelijke situaties, hoe we de zoektocht naar inclusiviteit en wat we gemeen hebben een steeds terugkerend hoofdthema maken in de discussies over deze problemen, uitdagingen en dilemma’s.
Scenario-oefening
Momenteel is er duidelijk veel onzekerheid over waar Europa staat en hoe het zich zou moeten ontwikkelen. Daarom organiseerde PAX een scenario-oefening over de toekomst van Europa als vredesproject, waarbij gekeken werd naar hoe Europa er in 2040 uit zou kunnen zien. In november en december 2018 hielden wij drie bijeenkomsten in respectievelijk Utrecht, Belgrado en Kiev om input voor de scenario’s te verzamelen.
We stelden twee hoofdvragen:
- Zal het respect voor de waarden van de EU blijven bestaan, of zullen deze steeds meer genegeerd worden?
- Zal de EU verder integreren of juist desintegreren?
De scenario-oefening leidde tot het rapport The EU as a Peace Project – Scenarios for 2040 en een korte video (hieronder) – gepubliceerd voorafgaand aan de verkiezingen voor het Europees Parlement, mei 2019.
We hebben onlangs de vier scenario’s en onze mening over deze scenario’s verwerkt in een nieuwe video (bovenaan deze pagina) waarin we stellen dat het hoog tijd is om aan vredesopbouw binnen de EU te gaan werken.
De vier scenario’s in het kort
Scenario 1: Paranoid Android!
De waarden van de EU worden meer genegeerd, maar de EU integreert verder. De EU richt zich op veiligheid en stabiliteit voor haar burgers, waarbij veiligheid voor vrijheden van burgers gaat. Deze superstaat kan volledige controle uitoefenen door middel van intern toezicht en een strenge bewaking van de buitengrenzen. Het is een naar binnen gerichte unie, bang voor gevaren vanuit de buitenwereld.
Scenario 2: De Verenigde Staten van Europa!
De waarden van de EU blijven bestaan en de EU integreert verder. Om relevant te kunnen blijven op het wereldtoneel, waar China en India steeds belangrijker worden, en om internationale uitdagingen als klimaatverandering het hoofd te kunnen bieden, is Europa een federatie van Europese staten, met een eigen krijgsmacht, een passend EU-bestuur, en EU-belastingen. Naar buiten toe geeft de EU de voorkeur aan de zachte hand en vermijdt het gebruik van geweld.
Scenario 3: Oost, west, noord best!
De waarden van de EU blijven bestaan, maar de EU bestaat niet meer. Meningsverschillen tussen noord en zuid en tussen oost en west hebben hun tol geëist. Europa bestaat uit een aantal lichte regionale netwerken, waarvan de Noord-Europese Unie, de NEU, het meest vooraanstaande is. Desondanks brachten Europese regeringen met moderne technologie besluitvorming dichter bij hun bevolking. Er is geen structurele samenwerking op het gebied van buitenlandse zaken, veiligheids- en defensiebeleid of justitie en binnenlandse aangelegenheden. Alleen de NAVO blijft bestaan. Machten als China en Rusland hebben aan invloed gewonnen. Toch is dit Europese netwerkexperiment kwetsbaar.
Scenario 4: Met zijn allen tegen allen!
De waarden van de EU worden meer genegeerd en de EU desintegreert verder. De EU en de NAVO zijn uiteengevallen. Groeiende ongelijkheid en armoede hebben geleid tot polarisatie, wantrouwen en populisme, en betekenden het einde van structurele Europese samenwerking. Staten richten zich nu op veiligheids- en economische belangen voor de korte termijn. Er is sprake van sociale onrust, gewelddadig extremisme, separatisme en talrijke internationale spanningen en conflicten.
Discussie over deze scenario’s en de toekomst van Europa
Hoe verhoudt PAX zich tot deze scenario’s? Natuurlijk is de belangrijkste en duidelijkste boodschap van de scenario’s dat ‘vredesprojecten’ en vrede als zodanig niet vanzelfsprekend zijn. Toekomstscenario’s waarin Europa geen vrede kent en waarin noch de EU, noch een andere organisatie in de positie is om de rol van ‘vredesproject’ te spelen, zijn niet geheel onwaarschijnlijk. In het bijzonder het scenario ‘Met zijn allen tegen allen’ laat zien dat vrede en ‘vredesprojecten’ geen uitgemaakte zaak zijn en continu onderhoud vergen. Toch heeft de EU een groot potentieel om een ‘vredesproject’ voor de toekomst te blijven. De waarden van de EU worden het best verankerd in integratie van de EU, maar het feit dat er een EU bestaat betekent niet automatisch dat dit ook een ‘vredesproject’ is.
Elk scenario brengt zijn eigen dilemma met zich mee:
- Paranoid Android: Absolute veiligheid kan ten koste gaan van rechten en vrijheden van burgers. Hoe ver zijn wij bereid te gaan voor veiligheid?
- Verenigde Staten van Europa: Vertrouwen op dialoog en compromissen in externe betrekkingen kunnen ertoe leiden dat misdaden tegen de menselijkheid of genocide niet gestopt worden. Wanneer zijn woorden niet meer genoeg als we met misdadigers te maken hebben? Wat heeft de EU nodig om gebruik te maken van zijn verbeterde militaire capaciteiten?
- Oost, west, noord best: Flexibele en gelokaliseerde oplossingen gaan ten koste van regionale verschillen, en een gebrek aan cohesie kan kwetsbaarheid tot gevolg hebben. Hoeveel regionale verschillen zijn acceptabel, en wanneer is het verstandiger om je eensgezind op te stellen?
- Met zijn allen tegen allen: Het beschermen van de eigen groep leidt ertoe dat deze als een gevaar voor anderen wordt gezien. Dit is het klassieke veiligheidsdilemma. Op welk punt heeft veiligheid meer profijt van kwetsbaarheid en samenwerking?
Je kunt de discussie van PAX over de vier scenario’s en de toekomst van Europa als Vredesproject hier lezen.
– – – – – –
Als je geïnteresseerd bent in het organiseren van een debat, conferentie, bijeenkomst of discussie over het thema ‘Europa als vredesproject’, in samenwerking met PAX, neem dan contact met ons op. PAX medewerkers zijn beschikbaar om deel te nemen aan dergelijke activiteiten en onze materialen kunnen worden gebruikt.
PAX heeft in het kader van ‘Europa als vredesproject’ activiteiten georganiseerd met Utrecht in Dialoog, VNG International, Ambassade van Vrede Zoetermeer, ILOZ, Festival Europa en de Studievereniging Europese Studies.
