Tegengestelde belangen

“We leven in een realistische, maar ook in een idealistische wereld”, sprak de Iraanse delegatie maandag, twee dagen voor het einde van de onderhandelingen. Die dubbele houding wordt bepalend nu de onderhandelingsronde over een robuust, wereldwijd wapenhandelverdrag de eindsprint heeft ingezet.

Door Wim Zwijnenburg

Afgelopen vrijdag publiceerde de voorzitter van de onderhandelingen zijn voorlopige verdragsvoorstel. Als NGOs zijn we het afgelopen weekend druk bezig geweest met de analyse van de verbeteringen en aanpassingen, en bezig met het opzetten van een strategie hoe we donderdag een zo sterk mogelijk en breed gedragen verdrag dat breed gedragen kunnen krijgen.

Maandag 25 maart toonde het krachtenveld zich en werd de verdeling van belangen duidelijk. Al vroeg begonnen verschillende groepen staten hun positie in te nemen. Ghana gaf namens 103 VN-lidstaten – waaronder Nederland – aan dat een zwak verdrag onacceptabel zou zijn en sprak zijn teleurstelling uit over het voorstel van de voorzitter. Zij vinden dat de verbodsbepalingen voor wapenexport aangescherpt moeten worden met sterke criteria voor mensenrechten. Anders kunnen er onbeperkt wapens verkocht worden aan repressieve regimes die deze wapens vervolgens inzet tegen haar eigen burgers. Verder is de reikwijdte van het type wapens te klein, waardoor landmijnen, handgranaten en bepaalde soorten munitie niet hoeven te worden gecontroleerd, terwijl die juist jaarlijks voor  vele doden en gewonden zorgen. Bovendien zijn er problemen met een passage in het verdrag die stelt dat bestaande en toekomstige defensieovereenkomsten niet onder het ATT vallen, waardoor het hele verdrag eigenlijk waardeloos wordt:  dit is een ideale manier om je niet aan de regels te hoeven houden.

‘Westers begrip’
De hele dag bleven er statements komen van groepen of individuele staten die voorstellen deden om tot een compromis te komen, zodat de tegenstanders en sceptici zich toch in een acceptabele tekst konden vinden. Maar helaas, die vlieger ging niet op. India, later gevolgd door Rusland, China Iran, Algerije en Venezuela benadrukten het subjectieve karakter van ‘mensenrechten’ dat volgens hen een Westers begrip is dat politiek wordt ingezet voor eigen gewin.

Venezuela kwam weer met een emotioneel anti-imperialistisch betoog tegen het ATT, wijzend op de hypocrisie van de NAVO-lidstaten die dreiging met kernwapens legitimeert. Vervolgens sloot het land zich aan bij statements van China, Pakistan en India, daarbij blijkbaar geen rekening houdend met het feit dat deze staten ook over kernwapens beschikken.

De Verenigde Staten begonnen hun verhaal met het opsteken van de loftrompet over de richting van de onderhandelingen en hun vertrouwen in de juiste afloop. Om daarna toch heel duidelijk aan te geven wat voor hen allemaal onacceptabel was; en dat waren precies de punten waar de progressieve landen zich voor inzetten, namelijk transparantie, duidelijke juridische bewoordingen en inclusie van ammunitie.

Ondankbare taak
Maar hoe nu verder? De onderlinge verdeeldheid is duidelijk, met aan de ene kant de overgrote meerderheid die een sterk, inhoudsvol en effectief verdrag wil, en in het midden wat staten die zich niet heel scherp uitlaten, maar met de juiste druk en wat lokkertjes om hun zorgen weg te nemen waarschijnlijk wel aan boord komen. En aan het andere eind sceptici die het liefst geen verdrag zien, en in alle waarschijnlijkheid het hele verdrag niet gaan ondertekenen. En dat maakt het juist zo frustrerend: we weten dat zij het verdrag niet gaan tekenen, maar toch wordt deels toegegeven aan hun eisen om ze toch koest te houden. Hierdoor verwatert het verdrag stukje bij beetje.

De voorzitter wacht een ondankbare taak om de onderhandelende partijen binnen 36 uur toch nog op één lijn te krijgen, of in ieder geval te zorgen dat de septische staten het verdrag niet gaan blokkeren. Maar duidelijk is dat een slap verdrag ook geblokkeerd zal worden door een groepje progressieve staten. Met name Afrikaanse staten maken heel duidelijk wat ze in het verdrag terug willen zien. Zo niet…

Uiteindelijk gaat het er niet om of het glas halfvol of half leeg is, maar waarmee het is gevuld.