Niet het vergelden van het gebruik van gifgas, het behoud van eigen geloofwaardigheid of bescherming van eigen nationale belangen moeten de criteria zijn voor een militaire actie, maar de vraag of de Syrische burgerbevolking met een militaire interventie daadwerkelijk enigszins beschermd kan worden. De Verenigde Staten laten inmiddels een deel van hun middellandsezeevloot naar Syrië opstomen en ook de Fransen, Britten en Turken spreken al openlijk over ‘het gebruik van geweld’. Rusland zou dat nog kunnen voorkomen, maar dan alleen door zijn onvoorwaardelijke steun aan het regime in te trekken. Als er dan militair ingegrepen wordt, moet burgerbescherming voorop staan, meent vredesorganisatie IKV Pax Christi. Alleen zo kan een interventie een serieuze optie zijn.
De aanval met chemische wapens op voorsteden van Damascus staat niet op zichzelf. Al langer is er een escalatie te zien in het conflict in Syrië, dat ruim twee jaar geleden als een geweldloze volksopstand begon. Al maanden vallen er dagelijks enkele honderden doden. Chemische wapens zijn ook al eerder gebruikt. Door op deze schaal chemische wapens in te zetten, met naar schatting meer dan 1300 slachtoffers tot gevolg, waarvan zo’n 60% vrouwen en kinderen, is een nieuwe stap gemaakt in de escalatie van het conflict.
Wie heeft het gedaan?
Het is zeer waarschijnlijk dat regime-getrouwe legereenheden en niet gewapende oppositie, verantwoordelijk zijn voor de aanval woensdagnacht op de voorsteden van Damascus. Mogelijk zijn er wel gewapende groepen cynisch genoeg om door een aanval op eigen mensen een internationale interventie uit te lokken. Maar de schaal van de aanval en het feit dat raketten zijn afgevuurd vanaf de bergen naast Damascus, die in handen zijn van het leger, zijn sterke aanwijzingen voor verantwoordelijkheid van het regime. Het is onwaarschijnlijk dat de sterk verdeelde gewapende oppositiegroepen daartoe in staat zijn.
Er lijkt weinig reden meer te zijn om er aan te twijfelen dat er inderdaad chemische wapens gebruikt zijn. Berichten van onafhankelijke bronnen als Artsen zonder Grenzen bevestigen de beschuldiging van Syrische oppositie en activisten. Maar zelfs als er geen gebruik gemaakt is van verboden chemische wapens, blijft duidelijk dat een wapen is gebruikt waarmee honderden mensen, hoofdzakelijk burgers, gedood zijn. Massaal vernietigen, ook zonder massavernietigingswapen, is een oorlogsmisdaad.
Rusland kan interventie voorkomen
Met de uitspraken over een rode lijn bij het gebruik van chemische wapens, door president Obama, en met de scherpe veroordelingen en uitspraken over consequenties en het gebruik van geweld door Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk, Duitsland en Turkije in de laatste dagen, kan een militair antwoord haast niet meer uitblijven. Erg veel enthousiasme voor interventie hebben deze landen tot nog toe niet getoond, maar hun eigen geloofwaardigheid staat nu op het spel.
Rusland zou dat nog kunnen voorkomen, maar dan alleen door zijn onvoorwaardelijke steun aan het regime in te trekken en zo de weg naar onderhandelingen en transitie te openen. Om dat zonder gezichtsverlies te kunnen doen zal Rusland iets terug moeten krijgen of schone handen moeten kunnen claimen.
Burgeractivisten dringen aan op beperkt militair ingrijpen
IKV Pax Christi betoogde al eerder dat gewapend ingrijpen om burgers te beschermen een beter alternatief is dan de levering van wapens aan de oppositiegroepen. Het feit dat duizenden burgers bij het conflict gedood werden, en niet de inzet van chemische wapens, was daarvoor de reden. Met een beperkte vorm van militair ingrijpen, bijvoorbeeld door bases van de Syrische luchtmacht uit te schakelen, hadden aanvallen vanuit de lucht op burgers in gebieden die het regime niet meer beheerst, voorkomen kunnen worden.
Burgeractivisten waarmee IKV Pax Christi in contact staat en die ook na twee jaar conflict hun geweldloze actie voortzetten, dringen daar al veel langer op aan. Maar tot nog toe blokkeerde de onenigheid in de VN Veiligheidsraad en het gebrek aan politieke wil ieder effectief optreden om burgers te beschermen.
Criterium wel of geen interventie: burgers beschermen
Van vele kanten is gewezen op de risico’s die interventie ook met zich mee zou brengen. Maar na ruim twee jaar conflict blijkt dat juist het niet-interveniëren heeft geleid tot alle gevreesde gevolgen van een interventie, zoals regionalisering van het conflict, grote vluchtelingenstromen en een toename van het sektarisch karakter van het conflict. Niet het vergelden van het gebruik van gifgas, of het behoud van eigen geloofwaardigheid of bescherming van eigen nationale belangen moeten de criteria zijn voor een militaire actie, maar de vraag of de burgerbevolking daarmee daadwerkelijk enigszins beschermd kan worden. En dat kan. Enkele maanden geleden concludeerde het instituut “Civilians in Conflict’ dat vooral beperkte luchtaanvallen op vliegbases een gunstig effect zouden hebben. Welke militaire actie nu het meest effectief zou zijn om burgers te beschermen, is in de eerste plaats aan militaire experts om te beoordelen.
Elke militaire strategie moet dit doel van burgerbescherming dienen, maar het zou daarnaast belangrijk zijn om hiermee de patstelling in het conflict te doorbreken. Het Assad-regime heeft onlangs nog gezegd niets te zien in onderhandelingen maar een “ijzeren vuist” te willen gebruiken tegen “terroristen”. Met een militaire actie kan het Assad-regime zo onder druk komen te staan dat het wel zal moeten accepteren deel te nemen aan de geplande onderhandelingen in Genève.
Zo groot mogelijke legitimiteit
Daarnaast zouden landen die overwegen om in te grijpen in Syrië, moeten werken aan een zo groot mogelijke legitimiteit. Een mandaat van de Veiligheidsraad van de VN is, gezien de opstelling van Rusland en China, wel erg onwaarschijnlijk. Maar een resolutie gesteund door een meerderheid van de lidstaten in de Algemene Vergadering van de VN zou in elk geval veel aan legitimiteit bijdragen. De ‘Uniting for Peace’ procedure, waarbij handelen door de VN niet door de Veiligheidsraad maar door een meerderheid van de Algemene Vergadering wordt gedragen, is lange tijd niet meer gebruikt. Al eerder heeft VN Secretaris Ban Ki Moon het genoemd als één van de mogelijkheden om bij een stagnatie in de Veiligheidsraad toch vorm te geven aan de verantwoordelijkheid tot bescherming van burgers.
Interventie brengt zeker grote risico’s met zich mee. Maar het conflict in Syrië op zijn beloop laten en Syrië verder laten afglijden tot falende staat, een soort Somalië midden in het Midden-Oosten, is mogelijk nog riskanter. Vooral voor de Syrische burgerbevolking, maar ook voor ons in Europa. Tenzij Rusland nu de handen af trekt van Assad, is militaire interventie onontkoombaar geworden.
Dit artikel is eerder verschenen op viceversaonline.nl
