De eerste vergadering van staten van het verbod op kernwapens in Wenen is 23 juni afgesloten. De lidstaten stelden een actieplan vast. Daarin staat onder meer hoe landen invulling zullen geven aan hun verplichting om gemeenschappen te ondersteunen die schade hebben geleden door bijvoorbeeld het testen van kernwapens. Nederland stelde zich tijdens de conferentie constructief op, maar hield ook de boot af: het tekenen van het verdrag zou volgens Nederland in strijd zijn met het lidmaatschap van de NAVO.
Actieplan tegen kernwapens
De lidstaten van het verdrag besloten onder het voorzitterschap van Oostenrijk tot een ambitieus actieplan. Uit de verklaring bij het actieplan spreekt enorme vastberadenheid: de staten stellen dat ze ‘niet zullen rusten tot de laatste staat zich bij het Verdrag heeft aangesloten, de laatste kernkop is ontmanteld en vernietigd, en kernwapens volledig de wereld uit zijn’. Om dat te bereiken zullen de landen heel actief bilateraal en binnen de Verenigde Naties andere staten oproepen zich aan te sluiten bij het verdrag.
Een uniek onderdeel van het verdrag is de steun aan gemeenschappen die zijn getroffen door kernwapens, en het nemen van maatregelen om het milieu te herstellen. Het gaat met name om gebieden waar kernwapens zijn getest, zoals op de Marshall Eilanden, op Frans-Polynesië en in Kazachstan. De lidstaten gaan daar vaart achter zetten, en brengen de komende twee jaar de schade in kaart. Ook worden de eerste stappen gezet voor een internationaal trustfonds voor slachtoffers.
NAVO-lidstaten
Nederland was in Wenen als waarnemer aanwezig, net als NAVO-lidstaten Duitsland, Noorwegen en België. Ook Zweden en Finland, die beiden een NAVO-lidmaatschap hebben aangevraagd, waren als waarnemer aanwezig. De statements van Nederland en Duitsland leken op elkaar, maar er waren ook verschillen. Nederland benadrukte het belang van ontwapening en gaf aan de dialoog in Wenen waardevol te vinden. Maar de Nederlandse vertegenwoordiger stelde tegelijk dat het de verhouding tussen het verbod op kernwapens en het Non Proliferatie Verdrag (NPT) problematisch vindt. Voor Nederland blijft het NPT de hoeksteen van ontwapening. Duitsland legde hierop veel minder nadruk. Beide landen gaven aan dat ze als NAVO-lidstaat het verdrag niet kunnen ondertekenen: de NAVO is een ‘nucleaire alliantie, en zal dat blijven zolang er kernwapens bestaan’.
De campagne in Nederland
De bezwaren die Nederland naar voren bracht in Wenen zijn bekend. Ze stonden in de Kamerbrief van de regering uit 2019. Het laatste woord is daar nog niet over gezegd; de bezwaren van Nederland hangen nogal vast aan politieke keuzen. Zo is het bezwaar dat het verdrag strijdig is met het NAVO-lidmaatschap, sterk afhankelijk van hoe je de NAVO bekijkt. Slechts drie van de dertig NAVO-lidstaten beschikken over kernwapens: de Verenigde Staten, Frankrijk en het Verenig Koninkrijk. De VS plaatsten in de jaren vijftig kernwapens op het grondgebied van vijf Europese landen, steeds als onderdeel van bilaterale afspraken. De NAVO is zichzelf pas in 2010 gaan promoten als ‘nucleaire alliantie’. En: de NAVO is natuurlijk wat de lidstaten er van maken. Er is geen reden waarom de NAVO nucleair zou moeten zijn of blijven. Sterker nog: de lidstaten kunnen een belangrijke brugfunctie vervullen tussen staten die kernwapens hebben, en staten die daar zo snel mogelijk een einde aan willen maken.
Over twee jaar vindt de volgende vergadering over het verbod op kernwapens plaats. PAX gaat de komende tijd, met partners, in Nederland verder met het bouwen aan politiek draagvlak voor ondertekening.
