Sarajevo, dinsdag 7 februari, 12.00 uur. Van buiten klinkt zwak de oproep tot gebed door tot in mijn hotelkamer, maar mijn gedachten gaan niet uit naar enig opperwezen. Een vliegtuig met collega’s van PAX, medewerkers van Kamp Westerbork en ruim tien Dutchbatters zet nu zo ongeveer de landing in op het vliegveld van Belgrado. Over minder dan drie uur zullen collega André en ikzelf de groep welkom heten op het vliegveld van Sarajevo. Zij komen naar Bosnië voor de officiële opening, op donderdagmiddag, van een tentoonstelling getiteld ‘Srebrenica Genocide. The Failure of the International Community’.
Deze tentoonstelling is in opdracht van PAX gemaakt in het voormalig hoofdkwartier van de Nederlandse VN-troepen in Srebrenica, die daar ruim twintig jaar geleden faalden in het bieden van bescherming aan de vele duizenden mensen die juist hun hoop op de Dutchbatters hadden gevestigd. Voor de mensen hier is dit drama echter geen verleden. Duizenden vrouwen wachten nog steeds op het telefoontje dat zij zo vrezen en waar ze tegelijkertijd naar verlangen: ‘We hebben je vader, man, zoon gevonden en geïdentificeerd’. Dan immers kan pas een fatsoenlijke begrafenis van hun dierbaren volgen.
Potocari Memorial Center
Het voormalig hoofdkwartier is onderdeel van het Potocari Memorial Centre, een officiële staatsinstelling van Bosnië-Herzegovina. Het complex bestaat uit een grote begraafplaats, waar inmiddels meer dan 6.500 mensen – vooral mannen – zijn begraven, en de voormalige compound, een terrein dat vele voetbalvelden groot is. In een van die gebouwen, waar Karremans en zijn staf woonden en werkten, is de tentoonstelling ingericht. Bij het ontwerp van de tentoonstelling vervulde Herinneringscentrum Kamp Westerbork een hoofdrol. Het schrijven van de teksten deed ik samen met Monique Brinks van Kamp Westerbork en voormalig VN-tolk Hasan Nuhanovic namens het Potocari Memorial Center.
De tentoonstelling bestrijkt alle 26 ruimten van het voormalig hoofdkwartier. De afgelopen twee dagen heb ik het resultaat kunnen bewonderen en het ziet er werkelijk fantastisch uit. Mooie, indrukwekkende foto’s, infographics, videobeelden uit 1995, en interviews met overlevenden en Dutchbatters, de afgelopen zomer gemaakt.
Fouten erkennen
De beelden vertellen het verhaal zoals de oudere televisiekijkers het zullen herkennen. Het ongebreidelde geweld in Bosnië, maar ook de beelden van Karremans in de gesprekken met Mladic, het feestje in Zagreb. Srebrenica is hier nog geen verleden, maar dat is het in Nederland natuurlijk voor zeer velen ook nog niet. Wat ons, PAX, betreft zou de Nederlandse regering nog steeds de eigen Nederlandse fouten moeten erkennen en excuses moeten aanbieden – voor de fouten van de politici en voor de fouten van militair leidinggevenden. Niet voor niets hebben Nederlandse rechtbanken de Staat der Nederlanden veroordeeld voor de dood van een aantal mannen.
Plek van de overlevenden
Maar hier op mijn hotelkamer in Sarajevo vraag ik me vandaag vooral af hoe de vrouwen en overlevenden en de Dutchbatters op de tentoonstelling zullen reageren. Het Potocari Memorial Center is de plek van de overlevenden. En zeker op die plek moet de tentoonstelling een beeld geven waarin zij zich herkennen. Ik denk dat dat het geval zal zijn – ook al zullen sommigen zeker boos zijn op bepaalde uitspraken van Dutchbatters. Maar wie weet kan langzaamaan ook wat meer begrip ontstaan voor de verhalen en ervaringen van individuele Dutchbatters die in de tentoonstelling zijn opgenomen.
Ongemakkelijk
En wat de Dutchbatters betreft: de tentoonstelling zal de beelden bevatten waar ook velen van hen ongemakkelijk van worden. Als ze bij al die beelden de bredere context en de fouten van de Nederlandse politiek en anderen in de VN uitvoerig benoemd zullen willen zien, zullen zij teleurgesteld worden. Een tentoonstelling immers richt zich – noodgedwongen – op de hoofdlijnen. Als ze de algemene feiten met betrekking tot de val van de enclave en de gebeurtenissen op en rond de compound in Potocari erkennen en
vooral kijken naar de momenten en plekken in de tentoonstelling waar hun verhalen en ervaringen – op een mooie manier – zijn opgenomen, zullen ze zeker tot een positiever oordeel komen.
Wat dat betreft zijn het spannende dagen. Over een paar dagen zullen we het weten. Hun vliegtuig van Belgrado naar Sarajevo staat te wachten.