Precies 7 jaar nadat EU-landen een deal sloten met Turkije om migratiestromen te beheersen, stellen PAX, Amnesty International, Defence for Children en Stichting Bootvluchteling de Nederlandse regering aansprakelijk voor de gevolgen van deze zogeheten EU-Turkijedeal. Mensen op de vlucht zijn blootgesteld aan onnodig lijden en structurele schending van hun rechten. Tienduizenden mensen kwamen onder erbarmelijke en mensonterende omstandigheden vast te zitten op de Griekse eilanden.
Als voorzitter van de Raad van de Europese Unie had Nederland een belangrijke rol bij de totstandkoming en uitvoering van de deal . Nederland had kunnen voorzien dat het mis zou gaan. Daarom is Nederland aansprakelijk en daarom mogen dit soort deals niet meer worden gesloten. ‘Onze regering had door waarschuwingen van ngo’s kunnen weten dat de EU- Turkijedeal tot mensenrechtenschendingen zou leiden,’ zegt Dagmar Oudshoorn van Amnesty International Nederland. ‘Ook Amnesty waarschuwde de regering in 2016 dat dit een historische vergissing zou zijn. Het is schrijnend dat veel politici, inclusief onze eigen minister-president, nog altijd trots zijn op de EU-Turkije deal.’
Dit is de EU-Turkijedeal
De EU-Turkijedeal wordt in maart 2016 gesloten in een tijd van politieke onrust. Lidstaten weigerden – en weigeren nog steeds – hun verantwoordelijkheid te nemen voor vluchtelingen. Dit leidt tot de beruchte EU-Turkijedeal, die ervoor moest zorgen dat mensen niet meer naar Europa kwamen. Turkije krijgt hiervoor zes miljard euro en een verruimde visumregeling. Een duurzame oplossing lijkt nog altijd ver weg.
Op basis van de deal zou Griekenland mensen mogen terugsturen naar Turkije, als ze op irreguliere wijze de oversteek maakten van Turkije naar de Griekse eilanden. Maar op dat moment was al duidelijk dat Turkije geen veilig land was omdat het niet in de basisbehoeften van vluchtelingen kon voorzien. Bovendien had Griekenland een disfunctioneel asielsysteem. Daardoor vluchtelingen en migranten lange tijd onder gebrekkige omstandigheden vast te zitten op de Griekse eilanden.
De deal bepaalde ook dat Europese landen voor elke door Turkije teruggenomen Syriër een Syrische vluchteling uit Turkije zouden overnemen. In de praktijk werkt deze afspraak niet. Sinds 2016 zitten duizenden vluchtelingen en asielzoekers jarenlang vast onder mensonterende omstandigheden op de Griekse eilanden. Overbevolking, gebrek aan onderwijs, medische en sanitaire voorzieningen, veel te lange asielprocedures, structurele onveiligheid en blootstelling aan fysiek en seksueel geweld en een gebrek aan geschikt voedsel waren de afgelopen jaren het gevolg. Toch blijft de deal jaar na jaar van kracht.
‘Wij zien de schrijnende gevolgen van de deal dagelijks in onze kliniek op Lesbos,’ vertelt Esther Vonk, Directeur Stichting Bootvluchteling. ‘Ons team kan de enorme behoefte aan medische en psychologische noodhulp nauwelijks aan. Dergelijke deals mogen nooit meer gesloten worden.’
De verantwoordelijkheid van de Nederlandse staat
In 2017 oordeelde het Hof van Justitie van de EU dat de deal met Turkije niet gesloten is door de EU als geheel, maar door de afzonderlijke lidstaten. Zodoende kan de Europese Unie niet verantwoordelijk worden gehouden voor de totstandkoming en gevolgen. Daarom nemen de organisaties de stap om de Nederlandse Staat als lidstaat verantwoordelijk te stellen.
De omstandigheden in de kampen voldeden van meet af aan niet aan de minimumeisen waaraan opvang en procedures moeten voldoen. Bovendien is de situatie in strijd met meerdere fundamentele rechten, opgenomen in het Europees Verdrag van de Mens, het EU Handvest, het Vluchtelingenverdrag en de asielrichtlijnen van de Europese Unie. Ook worden de rechten van kinderen structureel geschonden.
Mensenrechten-check noodzakelijk
Door deze deal te sluiten, heeft Nederland bijgedragen aan de situatie op de Griekse eilanden. Ook heeft Nederland de deal in stand gehouden toen duidelijk was dat het mis ging. Daarom stellen wij de Nederlandse overheid aansprakelijk wegens onrechtmatig handelen. Het is onacceptabel dat er in Europa vluchtelingendeals worden gesloten zonder gedegen mensenrechten-check. Deals mogen niet zo worden opgesteld dat slachtoffers ervan niemand ter verantwoording kunnen roepen. Er mag geen gat in rechtsbescherming ontstaan waardoor landen hun verantwoordelijkheid kunnen ontlopen. Na jarenlange campagnes, rapporten en waarschuwingen zien PAX, Amnesty International, Defence for Children en Stichting Bootvluchteling geen andere manier om de Nederlandse regering ter verantwoording te roepen.
We zoeken de dialoog met de Nederlandse regering over de erkenning van de juridische verantwoordelijkheid voor het sluiten en blijven steunen van de EU-Turkije deal. Daarbij willen we het hebben over rechtsherstel door de regering en de voorwaarden voor eventuele toekomstige migratiedeals: die mogen niet gesloten worden als ze voorzienbaar tot mensenrechtenschendingen leiden en zonder controle van het parlement. Mocht de Nederlandse regering haar aansprakelijkheid niet erkennen, dan volgt de tweede stap en spannen de organisaties een rechtszaak aan tegen de Nederlandse Staat.