Rond de oorlog in Oekraïne is door Rusland gedreigd met de inzet van kernwapens om haar soevereiniteit te verdedigen. De ambassadeur van Rusland in Nederland lichtte hierover al een tipje van de sluier op, in een interview in Nieuwsuur op 16 februari jl. President Poetin President herhaalde deze boodschap in zijn oorlogsverklaring op 24 februari. In de context van de inval in Oekraïne, immers volgens Rusland ook gericht op het verdedigen van Russische belangen, is dat een zeer zorgelijke ontwikkeling. Alle staten met kernwapens moeten zich inzetten voor ontwapening.
Catastrofale gevolgen
De situatie in Oekraïne toont opnieuw aan hoe gevaarlijk het is dat staten nog altijd beschikken over massavernietigingswapens. In de hitte van een conflict zoals dat nu plaatsvindt in Oekraïne, is het risico groter dan ooit dat kernwapens worden ingezet. De inzet van kernwapens heeft per definitie catastrofale gevolgen voor burgers. Vanwege het hoge aantal slachtoffers, vernietiging van de infrastructuur, en de straling, is hulpverlening na een kernexplosie onmogelijk Bovendien zijn er grote gevolgen voor het milieu en is landgebruik op besmette locaties onmogelijk. Het is zeer triest dat juist in Oekraïne goed zichtbaar is wat de consequenties kunnen zijn: de ontploffing van de kerncentrale in Tsjernobyl in 1986 leidde tot radioactieve straling die nog altijd gevaarlijk is voor de gezondheid.
Geschiedenis
Op de achtergrond van het conflict in Oekraïne speelden kernwapens al langere tijd een rol. Toen de Sovjet-Unie in 1991 uiteenviel heeft Oekraïne de Sovjetkernwapens op het eigen grondgebied overgedragen aan Rusland. Oekraïne trad daarna ook toe tot het Non-Proliferatieverdrag in 1994. De afspraken werden toentertijd bezegeld in het ‘Budapest-memorandum’. In dit memorandum beloven de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk én Rusland om de grenzen van Oekraïne te respecteren, in lijn met het VN-Handvest. De schending van de territoriale integriteit van Oekraïne is dus naast een schending van het internationaal recht ook een schending van de afspraken in dit memorandum.
Ontwapening enige oplossing
President Poetin claimde in zijn toespraak op 21 februari dat Oekraïne zou werken aan nieuwe kernwapens. Daarvoor zijn volgens experts echter geen aanwijzingen. In buurland Wit-Rusland ligt op dit moment wél een wijziging van de grondwet klaar die het land zou toestaan opnieuw kernwapens te ‘hosten’. Eerder deed de Wit-Russische president Lukashenko aan Rusland het aanbod om Russische kernwapens in Wit-Rusland te stationeren. Dat zou een gevaarlijke uitbreiding van het aantal staten met kernwapens op hun grondgebied zijn die onmiddellijk veroordeeld moeten worden. Naast Rusland bezitten ook China, India, Israël, Noord-Korea, Pakistan, Verenigde Staten, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk nog altijd kernwapens. Daarnaast liggen er in Nederland, Duitsland, België, Italië en Turkije Amerikaanse kernbommen opgeslagen, volgens het nuclear sharing beleid van de NAVO.
Anti-kernwapenverdrag
De enige manier om het risico op inzet van dit massavernietigingswapen te verminderen is het ontmantelen van kernwapens. Vanaf 2021 is het anti-kernwapenverdrag (TPNW) van kracht. 59 landen hebben het verdrag al geratificeerd en het is daarmee een sterk signaal van landen zonder kernwapens aan landen met kernwapens: stop met het bedreigen van de wereld met deze onacceptabele wapens.
Meer informatie over kernwapens in relatie tot de oplopende crisis in Oekraïne, kun je vinden op de website van de International Campaign to Abolish Nuclear Weapons (ICAN). Dit is een coalitie van ngo’s, waaronder PAX, in honderd landen, die het VN-kernwapenverdrag steunen en de implementatie ervan uitdragen.