Toen ik begin 2023 directeur van PAX werd, reisde ik eerst naar Israël-Palestina en daarna naar Oekraïne. De oorlog in Oekraïne was toen volop bezig maar in Gaza zou het pas in dat najaar volledig escaleren. Inmiddels is er een dieper bewustzijn in Nederland en Europa dat een stabiele wereld niet meer vanzelfsprekend is. Fundamentele rechten van burgers staan onder druk, een nieuwe wereldorde is zich aan het ontvouwen en Europa staat steeds geïsoleerder in de wereld.
Wat we zien is dat het maatschappelijke en politieke debat zich toespitst op militarisering. Meer wapens, gemeenschappelijk importeren en exporteren van defensiematerieel en een toenemende oproep voor het opbouwen van een oorlogseconomie. Ik maak me hier grote zorgen over. Niet omdat bewapening tegen aanhoudende dreiging niet nodig is, maar omdat de angst voor oorlog leidend is en leiderschap en visie op vrede ontbreken. Militarisering is niet het juiste antwoord voor duurzame veiligheid en vrede in Europa.
NAVO-landen die onvoldoende uitgeven aan defensie
In de Verenigde staten heeft presidentskandidaat Trump gezegd dat Rusland gerust NAVO-landen mag aanvallen als die niet genoeg geld uitgeven aan defensie. De uitspraak van de mogelijk toekomstige president van de Verenigde staten leidde tot een schokgolf in Europa. Demissionair premier Rutte reageerde desgevraagd dat we in Europa moeten stoppen met praten over Trump. De NAVO, zo zei hij, is ook in het belang van de veiligheid van Amerikanen. Defensieminister Kasja Ollongren reageerde op Trump met een andere wens: het defensiebudget moet van het streven naar 2% van het BNP naar 4%.
Doorgaans is de redenering dat om zichzelf te verdedigen, Europa zich allereerst goed moet bewapenen. Dat is geen nieuw verhaal. Daarom is het Nederlandse defensiebudget tussen 2014 en 2022 al gestegen van 7,7 miljard naar 14,8 miljard euro. Maar waar de NAVO-norm voorheen een doel suggereerde spreekt Ollongren inmiddels van een ‘ondergrens’. Bij radiozender BNR voegde ze er daarom aan toe dat het tijd is dat Nederlandse pensioenfondsen onze pensioengelden beleggen in de wapenindustrie. CDA-Kamerlid Derk Boswijk zei later bij BNR hetzelfde: “We moeten de pensioenfondsen wijzen op hun morele verplichting.”
Pensioenfondsen wijzen naar de politiek
Pensioenfondsen wijzen terecht terug naar de politiek. De ethische kant van het investeren in de wapenindustrie is nog steeds niet behoorlijk geregeld en dus zijn de opties om te investeren beperkt. Alle grote pensioenfondsen sluiten investeren in kernwapens, clustermunitie, antipersoonsmijnen, biologische en chemische wapens uit. En grote bedrijven die wapens maken zoals Lockheed Martin, Boeing en Airbus zijn allemaal ook betrokken bij de productie van kernwapens. Recent publiceerde PAX daarover het rapport Don’t Bank on the Bomb samen met de Internationale Campagne voor de Afschaffing van Kernwapens (ICAN). Een van de conclusies uit het onderzoek is dat de meeste Nederlandse instellingen, behalve ING en Aegon, liever ver wegblijven van de kernwapenindustrie.
De focus op militarisering maakt Nederland en Europa ziende blind. Want hoewel de oproep voor meer wapens eenvoudig, logisch en overzichtelijk klinkt, weten wij als vredesorganisatie dat vrede en veiligheid complexer is. Zo kan je veiligheid voor Nederland en Europa niet los zien van onze internationale relaties en de verschillende belangen. Om tot collectieve veiligheid te komen, liggen de oplossingen daarom voornamelijk in diplomatie, dialoog en de versteviging van de internationale rechtsorde. Niet voor niets zijn uit de lessen van de Tweede Wereldoorlog de Verenigde Naties, de Europese Unie en de NAVO opgericht. Nederland kan geen open, diverse en democratische samenleving zijn als de wereld om ons heen faalt. PAX zal zich met internationale partners voor echt duurzame vrede blijven inzetten.
Rolien Sasse, directeur PAX
