Een Nederlands fregat gaat als onderdeel van een Europese missie naar de Straat van Hormuz bij Iran. “Het waarborgen van de vrije en veilige doorvaart van al het maritieme verkeer in dit gebied is nadrukkelijk in het Nederlandse belang,” zo betogen de ministers in hun brief aan de Tweede Kamer. Dit terwijl Nederland eerder dit jaar het verzoek negeerde van de Verenigde Staten om een fregat te sturen. PAX ontraadde de deelname aan de Amerikaanse missie, en doet dat met deze Europese missie ook. Het effect op de veiligheid zou namelijk zomaar negatief kunnen worden, met escalatie tot gevolg. Vrije doorvaart in de Straat van Hormuz is enkel met politieke dialoog te realiseren.
Toen afgelopen voorjaar de spanningen hoog opliepen zochten de Verenigde Staten bondgenoten om de vrije doorvaart in de zeestraat te garanderen. Ook Nederland ontving een dringend verzoek. De Amerikaanse ambassadeur in Nederland doorbrak alle diplomatieke gewoontes door de Nederlandse besluitvorming via de media onder druk te zetten.
Uit diverse hoeken, waaronder vanuit PAX, werd deelname echter ontraden. De Amerikaans missie is onderdeel van de ‘maximale pressiestrategie’ tegen Iran. Daarmee wil Trump de nucleaire deal met Iran torpederen terwijl Europa deze deal juist probeert te redden. Nederlandse deelname aan de Amerikaans missie zou ronduit inconsistent zijn. De Nederlandse instemming met het Franse verzoek tot deelname aan de Europees-geleide missie is dus ook een beleefde afwijzing van het Amerikaanse verzoek. De ‘artikel 100-brief’ aan de Tweede Kamer distantieert zich in alle toonaarden van de Amerikaanse strategie. Maar dat kan niet verhullen dat de Europees geleide missie zowel operationeel als narratief tegen de Amerikaanse missie aanschurkt. Afstemming en samenwerking in de nauwe zeestraat zijn onvermijdelijk. In de praktijk zullen de twee missies in elkaars vaarwater raken.
Een aanval, wat dan?
Voorkomen van escalatie is een belangrijke prioriteit, bezweren de ministers in hun brief. De dreiging schatten zij laag in “omdat Iran vermoedelijk niet uit is op escalatie.” Opmerkelijk, want juist deze week waarschuwde het Pentagon dat er indicaties zijn dat Iran uit is op het aanvallen van Amerikaanse troepen en Amerikaanse belangen in het Midden-Oosten. Daarbij is het de vraag of Trump uit is op de-escalatie. Vermoedelijk niet. Het ontbreken van een consistente Amerikaanse aanpak met duidelijk gecommuniceerde rode lijnen vergroot het risico op geweld. De aankondiging van Iraans-Russische marine-oefeningen in de Straat van Hormuz verhoogt dit risico verder. Het blijft volstrekt onduidelijk hoe het Nederlandse fregat moet reageren als het betrokken raakt bij een hybride aanval en wat daarvan de consequenties zullen zijn. De toezegging dat Nederland eigenstandig kan beslissen om bij escalatie af te haken klinkt ook niet echt geruststellend. Het kan, maar gebeurt het ook?
Territorium en zeerecht
De ministers gaan voorbij aan de juridische complicaties. De Straat van Hormuz bevindt zich (ook) binnen de territoriale wateren van Iran en Oman. Beide landen stellen geen prijs op internationale missies. Landen moeten de onschuldige doorvaart door hun wateren garanderen. Maar ze zijn op basis van het Zeerechtverdrag ook gerechtigd doorvaart te beperken indien er sprake is van ‘bedreiging met of gebruik van geweld tegen de soevereiniteit, territoriale integriteit of politieke onafhankelijkheid van de kuststaat of enigerlei andere handelswijze die in strijd is met de beginselen van het internationaal recht.’ Wat gaat Nederland doen als Iran het Nederlandse fregat beperkingen oplegt onder verwijzing naar het zeerecht?
Diplomatie beste weg
De Nederlandse ministers wijzen ook op “de inzet van diplomatieke kanalen voor het de-escaleren van de spanningen”. Dat is logisch want er bestaat geen militaire oplossing. Maar het is een raadsel welke inzet Nederland voor ogen heeft. Het blijft bij een vage verwijzing naar “het streven naar een inclusieve regionale dialoog.” Die vaagheid valt op omdat Iran tijdens de laatste Algemene Vergadering van de VN een politiek voorstel lanceerde: het Hormuz Peace Endeavor (HOPE). Het voorstel beoogt vreedzame samenwerking tussen alle betrokken Golfstaten. Sleutelwoorden zijn: dialoog, vertrouwen opbouwen, vrije doorvaart, energiezekerheid, non-agressie en non-interventie. Iran wil de VN bij dit initiatief te betrekken.
Er is hoogstwaarschijnlijk ook veel af te dingen op de intenties van Iran. Maar onder de Golfstaten groeit de interesse voor een diplomatieke oplossing. Duitsland verwelkomt het Iraanse initiatief. Amerika verwerpt het. En Nederland zwijgt er over. Tijdens het debat in de Tweede Kamer zal minister Blok duidelijk moeten maken hoe de Nederlandse deelname aan de maritieme missie zich verhoudt tot het vinden van een diplomatiek oplossing. Dan kan ook direct de vraag beantwoord worden wat Nederland eigenlijk vindt van het HOPE-initiatief?
Politieke dialoog
De deelname aan de missie in Hormuz redt Nederland uit een politieke verlegenheid. Het ‘ja’ tegen Parijs maskeert het ‘nee’ tegen Washington. Met de maritieme missie zegt Nederland bij te dragen aan de vrije en veilige doorvaart. Op papier dan, want de effectiviteit van deze missie is twijfelachtig. Vrije doorvaart is enkel met politieke dialoog te realiseren. En het Nederlandse fregat kan makkelijk verzeild raken in een hybride conflict en onbedoeld bijdragen aan escalatie. Dat zal de kans op een politieke oplossing alleen maar verkleinen.