De oorlog in Oekraïne duurt voort en in het publieke debat bestaan veel verschillende meningen over hoe we daar als buitenwereld het beste mee kunnen omgaan. Daarbij valt op dat er soms tegenstellingen voorbij komen, die dat bij nader inzien niet zijn. We vertellen over drie van die schijnbare tegenstellingen en hoe PAX daarin staat. Uitgangspunt daarbij is dat PAX ervan overtuigd is dat het zowel voor de veiligheid van Oekraïners nu, als voor het voortbestaan van onze internationale rechtsorde en de wereldvrede op lange termijn, belangrijk is dat Oekraïne zich kan verdedigen en de Russische agressie geen winst oplevert.
Schijnbare tegenstelling 1: Wapens leveren of onderhandelen?
Volgens PAX zijn zowel wapens leveren als onderhandelen nodig en sluiten ze elkaar absoluut niet uit. Beide gebeuren ook op dit moment. Hoe gaat dat, en waarom allebei?
Eerst over wapens leveren. Rusland is de oorlog onrechtmatig is begonnen en voert deze op wrede wijze. Oekraïne heeft het recht en de plicht haar burgers op haar grondgebied te beschermen. Om dat te kunnen doen, heeft het land extra wapens nodig. Daar wordt terecht voorzichtig mee omgegaan, want niet alles kan en mag. Internationale standaarden blijven gelden. Wapens mogen bijvoorbeeld niet doorverkocht worden, ze moeten – ook bij het gebruik ervan – bijdragen aan de bescherming van burgers. Verboden wapens zoals clustermunitie, landmijnen, of verarmd uranium zouden niet geleverd moeten worden. Bovendien moet de inzet van explosieve wapensystemen vermeden worden in bevolkte gebieden. PAX
vindt het daarom belangrijk dat zowel de overheden van de landen die wapens leveren, evenals journalisten en activisten het gebruik ervan nauw blijven monitoren, zowel nu als wanneer de oorlog straks afgelopen is.
Tegelijk wordt er onderhandeld. Oekraïne bepaalt daarbij of, wanneer, en waarover. Onderhandelingen die al gaande zijn gaan bijvoorbeeld over gevangenenuitruil en over de graandeal, waarbij graan afkomstig uit Oekraïne veilig geëxporteerd kan worden. Die is kortgeleden weer verlengd, maar met slechts twee maanden, en het blijft iedere keer spannend of het lukt de deal overeind te houden.
Rond onderhandelingen over het beëindigen van de oorlog is de timing heel belangrijk. Op dit moment lijken onderhandelingen niet te kunnen leiden tot het einde van de oorlog. Over het algemeen moet er voor einde- van-de-oorlog-onderhandelingen tenminste overeenstemming zijn over een aantal basisprincipes. Oekraïne beroept zich op het internationaal recht: de internationaal erkende landsgrenzen en verantwoordelijkheid voor oorlogsmisdaden. Rusland
claimt Oekraïens grondgebied. Er is daarmee geen gezamenlijk kader voor onderhandelingen. Ook is er op dit moment geen draagvlak, vanwege de wreedheid van het Russische leger en omdat beide partijen geloven dat ze beter eerst militaire vooruitgang kunnen boeken. Aan de Oekraïense kant speelt verder mee dat er geen vertrouwen is in Rusland als onderhandelingspartner, omdat alle eerder gemaakte afspraken geschonden zijn.
Schijnbare tegenstelling 2: Oorlog voeren met veel bloedvergieten of grondgebied afstaan voor vrede?
Van verschillende kanten klinkt een roep om te stoppen met vechten en in te zetten op vrede. Dit komt vaak neer op territoriale concessies, of met andere woorden: grondgebied afstaan dat nu door Rusland bezet wordt gehouden, in de veronderstelling dat daarmee de oorlog voorbij zal zijn.
Volgens PAX is het een illusie dat als Oekraïne land aan Rusland afstaat, daarmee bloedvergieten voorkomen wordt. In steden als Boetsja, Izjoem, en Marioepol hebben we kunnen zien dat voortdurende bezetting door Rusland betekent dat nog meer Oekraïners slachtoffer worden van terreur, martelingen, standrechtelijke executies, deportaties en gedwongen assimilatie. Bovendien is er geen garantie dat Rusland – mogelijk op een later moment – de invasie niet zal voortzetten.
Een ander risico is dat de Oekraïense bevolking niet akkoord zal gaan met het afstaan van grondgebied en in opstand komt tegen haar eigen regering. Als het leger, of een deel daarvan, zich onttrekt aan regeringsbevel, zal dat eerder voor meer onveiligheid en bloedvergieten zorgen dan minder.
Bovendien wordt de oorlog van Rusland tegen Oekraïne door andere autoritaire grootmachten nauwlettend gevolgd. Als Oekraïne grondgebied zou afstaan worden niet alleen de internationale rechtsorde en instituties ondermijnd maar kunnen ook andere territoriale conflicten uitbreken, omdat het slechte, maar blijkbaar succesvolle voorbeeld van Rusland doet volgen. De vrede in Europa en de wereld, ook op de langere termijn, krijgt de beste kansen als Rusland in deze oorlog niet succesvol is.
Schijnbare tegenstelling 3: Wapens leveren aan Oekraïne of werken aan vrede in Oekraïne?
Kunnen we wapens leveren aan Oekraïne en tegelijkertijd werken aan vrede? Dat kan niet alleen, het moet ook. Het is belangrijk om naast wapensteun ook nu al te werken aan verdere ontwikkeling en weder- opbouw. De vrede moet gewonnen worden, niet alleen de oorlog, en dat vraagt een langdurige inzet en hard werk in meerdere richtingen.
Voor de Russische inval had Oekraïne al grote stappen gezet op het gebied van democratisering en mensenrechten. Het is belangrijk dat te behouden en voort te zetten. Deels gebeurt dat nu al. Zo wordt er bijvoorbeeld op het gebied van corruptiebestrijding nog steeds vooruitgang geboekt. Tegelijk zijn er op dit moment noodwetten en militair bestuur van kracht. Die moeten zodra het kan zo snel mogelijk worden opgeheven, zodat gemeentebesturen weer hun werk kunnen doen en er ook weer verkiezingen kunnen plaatsvinden. Hoe meer Oekraïne een sterke, goed functionerende democratische rechtsstaat kan worden en blijven, hoe beter het de gevolgen van de oorlog kan opvangen, nu en in de toekomst.
Lokale zeggenschap is ook van groot belang bij de wederopbouw van economie en infrastructuur. Hoe meer die lokaal gestuurd wordt, door lokale overheden, maatschappelijk middenveld en burgers, hoe beter het aansluit bij wat er daadwerkelijk nodig is, en hoe sneller gemeenschappen er weer bovenop zullen komen.
Tot slot is behoud en herstel van sociale samenhang en mentale weerbaarheid van mensen en gemeenschappen essentieel. Dit is van wezenlijk belang om interne conflicten, op basis van trauma’s en tegenstellingen, te voorkomen. Het verwerken van oorlogstrauma moet ook onderdeel zijn van rechts- en waarheidsvinding. PAX ondersteunt haar Oekraïense partners op al deze gebieden: democratisering, lokale zeggenschap, sociale cohesie, mentale weerbaarheid en het verwerken van trauma. De oorlog kunnen we als vredesorganisatie niet helpen winnen, de vrede wel.
