Sinds de opkomst en bestrijding van het coronavirus kalft de democratische ruimte wereldwijd in rap tempo af. De druk op mensenrechten neemt toe, in landen met autoritaire regimes, maar ook in democratieën. Samen met andere maatschappelijke organisaties komt PAX met aanbevelingen om die kwalijke trend tegen te gaan.
De Civic Engagement Alliance, Free Press Unlimited, Cordaid, Hivos, PAX, het Nederlands Helsinki Comité en Amnesty International organiseerden op 6 november een online rondetafelgesprek over de aanhoudende onderdrukking van mensenrechten sinds Covid-19. Sprekers uit Palestina, Rusland en Kenia vertelden hoe autoriteiten fundamentele vrijheden aantasten onder het mom van coronabestrijding.
Mensenrechtenschendingen onvoldoende gedocumenteerd
Sinds de pandemie de wereld in haar greep houdt, staan democratie en pluralisme verder onder druk. Een trend die zich snel verspreidt, in autoritaire staten maar ook in democratieën. Door de afwezigheid van internationale organisaties of buitenlandse journalisten vanwege corona en de beperkte mogelijkheden van diplomaten, blijven ernstige mensenrechtenschendingen en inperkingen van burgervrijheden onopgemerkt en ongedocumenteerd.
40% wereldbevolking leeft in repressief land
Hoe snel de druk op fundamentele vrijheden – zoals vrije meningsuiting en de vrijheid van vereniging en van vreedzaam vergaderen – de afgelopen jaren is toegenomen, blijkt ook uit onderzoek van Civicus. Marianna Belabla Barreto is verbonden aan Civicus en nam deel aan het rondetafelgesprek. “Onze data geven aan dat 40% van de wereldbevolking in 2019 in een repressief land leefde. Het jaar ervoor was dat nog 19%”, zegt zij. “In 2020 is de situatie er niet op verbeterd. De Covid-19 pandemie heeft overheden ‘geholpen’ om mensenrechten buitenproportioneel in te perken.”
Internationale waarnemers ontbreken door Corona
“Covid functioneert als een katalysator van een toch al negatieve ontwikkeling” bevestigt ook Jan Jaap van Oosterzee, hoofd advocacy van PAX. “We zien overal dat licht autoritaire regimes Covid aangrijpen om allerlei vrijheden in te perken. En dat kunnen ze ongestraft doen, want er zijn door de corona-maatregelen veel minder internationale waarnemers. Nederlandse diplomaten zouden een veel grotere rol kunnen spelen. We horen van partners in het Midden-Oosten en Afrika dat ze een betere samenwerking met de Nederlandse vertegenwoordiging in hun land juist nu nodig hebben.”
Nederland moet voortrekkersrol spelen
Nederland kan en moet, juist in tijden van corona, internationaal een voortrekkersrol spelen door in de bres te springen voor de democratische ruimte en de fundamentele rechten en vrijheden van ieder mens.
Om die rol kracht bij te zetten, doen PAX en de andere organisatoren in aanloop naar de begrotingsbehandeling van het ministerie van Buitenlandse Zaken die deze week in de Tweede Kamer plaatsvindt, de volgende aanbevelingen:
- Erken dat een divers, levendig en veerkrachtig maatschappelijk middenveld ten tijde van de Covid-19-crisis meer dan ooit nodig is om ervoor te zorgen dat noodmaatregelen de toets van evenredigheid, noodzaak en tijdelijkheid doorstaan.
- Creëer bredere mechanismen om het maatschappelijk middenveld in stand te houden en te versterken.
- Investeer in de samenwerking met (lokale) religieuze actoren en erken hun rol in het bereiken van moeilijk te bereiken en gemarginaliseerde groepen en gebieden.
- Ondersteun en behoud lokale onafhankelijke journalistiek en mensenrechtenorganisaties. Zij moeten hun vitale werk kunnen blijven doen en het publiek kunnen blijven voorzien van betrouwbare informatie die mensen helpt te overleven, zichzelf te ontwikkelen en overheden te controleren.
- Dring aan op het aannemen van wetten en regels die het maatschappelijk middenveld versterken. Veroordeel wetgeving die in strijd is met internationale mensenrechten. Beperkende maatregelen zijn mogelijk tijdelijk noodzakelijk voor de bestrijding van corona, maar moeten altijd proportioneel en tijdsgebonden zijn.
- Intensiveer de uitvoering van mensenrechtenbeleid op ambassades, met name de diplomatieke steun voor mensenrechtenverdedigers. Ambassades moeten de EU-richtsnoeren voor mensenrechtenverdedigers consequent implementeren.
- Moedig regeringen aan om een meer inclusieve en mensenrechtengerichte reactie op de Covid-19-crisis te ontwikkelen. Hierin moet specifiek oog zijn voor de situatie van vrouwen en jongeren. Zij worden onevenredig hard geraakt door de (in)directe gevolgen van de Covid-19-crisis en nemen vaak niet of onvoldoende deel aan besluitvorming over de bestrijding van het virus.
Extra geld voor het mensenrechtenfonds
Om deze aanbevelingen waar te maken moet de overheid extra capaciteit inzetten op ambassades om te investeren in relaties met het lokale maatschappelijke middenveld. Ook is het van belang dat er extra geld komt, bijvoorbeeld voor het mensenrechtenfonds, om de geschetste impact van Covid-19 tegen te gaan. Hiermee kan Nederland de ruimte voor het maatschappelijke middenveld helpen vergroten, in het bijzonder in landen waar de druk op de democratie erg groot is.
Appeleren aan Artikel 90
Nederland is één van de weinige landen ter wereld die de bevordering van de internationale rechtsorde grondwettelijk, in Artikel 90, heeft vastgelegd. “Onze oproep doet een beroep op onze constitutie”, vinden de initiatiefnemers. “In tal van landen, ook in onze nabije omgeving, staat de rechtsorde onder druk. Het is dan ook passend én noodzakelijk dat Nederland voorop loopt in het terugwinnen van ruimte voor democratische tegenkrachten.”
