“Hoe zit het met betrekking tot het gebruik van clustermunitie?“, vroeg de senator.
“Nou, ik zou moeten onderzoeken wat ons beleid in het verleden is geweest. Ik wil daar niet op vooruitlopen, als we afspraken hebben gemaakt op dit gebied, wil ik niet op de zaken vooruitlopen.”
Tillerson werd in zijn Senaatshoring bevraagd op het optreden van de Saoedische coalitie in Jemen. Hiervan is uitgebreid gedocumenteerd dat het het internationaal oorlogsrecht dikwijls met voeten treedt, bijvoorbeeld door burgerdoelen te bombarderen. ‘Burgerdoelen’ klinkt altijd zo lekker abstract, maar we hebben het hier dus onder andere over ziekenhuizen, scholen en markten.
PAX en partnerorganisaties, maar ook het Europees Parlement, roepen al geruime tijd op tot een wapenembargo tegen Saoedi-Arabië. In het Verenigd Koninkrijk loopt een rechtszaak tegen de overheid met als inzet dat wapenleveranties aan de in Jemen bombarderende oliestaat een schending van het VN Wapenhandelsverdrag zijn. Maar Tillerson had wel een oplossing: gewoon betere intelligence verschaffen aan de Saoedi’s. Juist.
En hoe zit het dan met de clustermunitie die in Yemen zijn ingezet door de door Saudi Arabië geleide coalitie? Even wat achtergrond: clusterbommen bevatten talloze kleinere explosieve submunities, of bomblets. Iedereen die zich in het gebied bevindt ten tijde van een aanval loopt het risico om gewond of gedood te raken. En veel van die bomblets exploderen niet wanneer ze neerkomen waardoor ze als de-facto landmijnen achterblijven en daardoor nog jaren en zelfs decennia nadien slachtoffers claimen. Precies omdat clustermunitie vooral burgerslachtoffers maakt – schattingen liggen op ruim 90% – is dit wapen in 2008 verboden. Inmiddels hebben 119 landen clusterbommen in de ban gedaan.
Goed, terug naar de clusterbommen die op verschillende plekken in Yemen zijn ingezet. Hoe gaat de VS daar mee om? Daar ging Tillerson niet op in. Vrij verstandig zei hij dat hij daarvoor eerst zijn huiswerk zou doen. Checken hoe het eigenlijk zat met het huidige Amerikaanse beleid over deze internationaal verboden wapens. Want, zo zei hij: “I don’t want to get out ahead, if we’ve made commitments in this area […]”. Geen slechte zaak, want die ‘commitments’ zijn er wel degelijk.
De VS is zoals bekend niet bijzonder happig op internationale verdragen. Het is dan ook geen verrassing dat het niet is aangesloten bij de Conventie inzake Clustermunitie (CCM), het verdrag dat onder meer het gebruik en de productie van clustermunitie categorisch verbiedt. Maar Amerika heeft vorig jaar de levering van clusterbommen aan Saudi Arabië wel degelijk aan banden gelegd.
In 2016 zijn slachtoffers door het gebruik van clustermunitie door de coalitietroepen uitgebreid gedocumenteerd door Human Rights Watch en Amnesty International. Ook clustermunitie van Amerikaanse makelij bleken slachtoffers te hebben gemaakt. Het Amerikaanse exportbeleid uit 2007 staat de export van clustermunitie nog altijd toe, maar daar zitten wel een paar voorwaarden aan verbonden.
Op de eerste plaats moet de clusterbom een zogenaamde ‘failure rate’ hebben van minder dan 1%. Dat betekent dat het niet is toegestaan dat meer dan 1% van de explosieve submunities niet op impact exploderen. Bovendien mogen deze wapens niet worden gebruikt in zogenoemde ‘civilian areas’. Er is één type wapen wat – volgens de VS – voldoet aan dat technische criterium van 1% en dat is de zogenaamde Sensor Fuzed Weapon (SFW). Dit wapen is overigens gewoon verboden onder het Clustermunitieverdrag.
De Saudische coalitie in Yemen gebruikte de SFW in burgergebieden. Kortom, een schending van de exportcriteria van de VS. Er ontstond grote internationale ophef, voormalig minister van Buitenlandse Zaken John Kerry uitte zijn zorgen en in mei 2016 maakte de VS bekend dat ze de levering van deze Sensor Fuzed Weapon aan Saoedi Arabië zouden stoppen. Een goede stap, die door maatschappelijke organisaties verenigd in de Cluster Munition Coalition werd toegejuicht.
Wat als Tillerson dat besluit terug wil draaien? Dat zal lastig zijn. De producent van de Sensor Fuzed Weapon, een bedrijf genaamd Textron, heeft inmiddels de balans opgemaakt. Het zag de afzetmarkt voor haar clusterbom kleiner worden en ook de wereldwijde kritiek op het wapen liet het niet koud.
Bovendien hadden vooral in Europa financiële investeerders Textron vanwege het fabriceren van clustermunitie op hun uitsluitingslijst geplaatst. Afgelopen zomer liet het bedrijf dan ook weten dat het dit jaar nog gaat stoppen met het maken van de Sensor Fuzed Weapon. Bovendien zal het de VS op luide internationale kritiek komen te staan als het de transferstop op clustermunitie aan Saudi Arabië ongedaan maakt. De tijd van de clusterbom is geweest, óók voor de Verenigde Staten.
