PAX werkte de afgelopen twee jaar in grensgemeente Horodnja en de stad aan het versterken van sociale cohesie, met steun van de Nederlandse ambassade in Kyiv. De worstelingen van deze gemeenschap staan symbool voor die van veel Oekraïense steden en dorpen na twee jaar oorlog.
Horodnja, in de regio Tsjernihiv in het noorden van Oekraïne, is de enige gemeente die grenst aan zowel Rusland als Belarus. In februari 2022, toen het Russische leger van verschillende kanten Oekraïne binnenviel, werden het stadje Horodnja en de omringende dorpen direct bezet. Het leger trok via Horodnja op naar de stad Tsjernihiv met het doel om ook vanuit het noordoosten Kyiv aan te vallen.
Volodymyr Pintsjoek, locoburgemeester van Horodnja, vertelt geëmotioneerd over die tijd: “Het was een periode waarin er veel saamhorigheid van ons werd gevraagd binnen onze gemeente. Zoals het zorgen voor voldoende voedsel en medicijnen. Iedere dag was er een nieuwe uitdaging. Gelukkig lukte dat; we vonden bijvoorbeeld een manier om medicijnen naar het ziekenhuis te krijgen. Er was anesthesie nodig, die we via de rivier naar de stad brachten: tijdens de bezetting werden er acht kinderen geboren.”
De oorlog heeft onze saamhorigheid versterkt
Vergeleken met de regio Kyiv, waarvan Boetsja het bloedstollende en in Nederland bekende voorbeeld is geworden, kwam Horodnja er relatief goed vanaf. Het was het begin van de grootschalige oorlog en niet alle Russische legereenheden opereerden op dat moment met dezelfde mate van agressie.
Pintsjoek: “We werkten onder de Oekraïense vlag en behielden onze pro-Oekraïense positie gedurende de bezetting. We hielden de Russische colonnes tegen en liepen ze tegemoet met Oekraïense vlaggen; we zeiden dat we geen enkele hulp nodig hadden, dat we onafhankelijk zijn en dat we daar trots op zijn.” Het Russische leger maakte een uitzondering en verving de vlag van Horodnja niet voor die van Rusland.
Leven na de bezetting
Op 3 april 2022 was de bezetting in de gemeente officieel voorbij – maar daarmee was de oorlog allesbehalve afgelopen. Sinds de gemeentelijke herindeling van 2020 is het gemeentebestuur, behalve de stad Horodnja, verantwoordelijk voor 58 omliggende dorpen. Sommige daarvan liggen direct aan de grens en worden vanuit Rusland met grote regelmaat beschoten met zware artillerie, om oorlogsmoeheid onder de bevolking te creëren met het doel Oekraïne alsnog tot overgave te dwingen.
Onlangs werden in één week meer dan 23 raketten afgevuurd op een weg die kinderen gebruiken om naar school te gaan
Onlangs werden er in één week meer dan 23 raketten afgevuurd op een weg waarlangs voedsel vervoerd wordt en kinderen naar school gaan. Het is er permanent onveilig. De explosies zijn ook in de stad duidelijk te horen. Vooral mentaal is het zwaar – des te meer omdat er op sociale media veel nepnieuws rondgaat over een nieuwe aanval uit het noorden.
Volodymyr: “Dat maakt de mensen bang, en als ze dan zien hoe ingenieurs bezig zijn anti-tankblokkades en andere beschermingsconstructies te bouwen, is dat psychologisch erg zwaar. We verwachten allemaal dat de verschrikkingen van een tweede bezetting veel erger en enger zouden zijn.” Dat is te begrijpen gezien hoe wreed er in de nu nog bezette gebieden door de Russen wordt opgetreden.
Gevolgen voor de gemeenschap
Behalve de onveiligheid hebben de voorbije bezetting en de voortdurende oorlog grote gevolgen voor de economische kansen van de gemeente. Vroeger een doorvoerroute met levendige handel met Rusland en Belarus, ligt de gemeente nu aan een gesloten grens. “We zitten op een economisch doodlopende weg,” zegt Volodymyr. “Er is geen economische ontwikkeling, er zijn geen banen.” De bedrijven die er waren raakten hun personeel deels kwijt aan het leger. Zelfs van het midden- en kleinbedrijf is weinig over, en er worden geen nieuwe bedrijven geopend. Het risico van beschietingen of een mogelijke nieuwe inval over de grens is te groot en maakt de gemeente onaantrekkelijk voor investeerders. Ook de verbinding met de buitenwereld lijdt hieronder. Kabelbedrijven staan niet te springen om beschadigde infrastructuur te repareren: het is gevaarlijk vanwege de beschietingen en levert ze weinig op. Het is daarom ploeteren voor huishoudens om voldoende inkomen te genereren.
Doen wat je kunt, daar waar je bent
Behalve beproevingen brengen de oorlogsomstandigheden ook veel vastberadenheid, saamhorigheid en creativiteit. Er wordt hard (samen)gewerkt om de basisvoorzieningen draaiende te houden, en ook dat voelt als een daad van verzet tegen de verwoestingen van de invasie, vertelt de locoburgemeester, geheel in lijn met het devies ‘doe wat je kunt, daar waar je bent’ dat vanaf het begin van de invasie door heel het land rondging. Scholen, gezondheidszorg, water, en sociale ondersteuning draaien zo goed als mogelijk onder de omstandigheden, en lokale landbouw zorgt voor een minimum aan voedsel. Volodymyr: “Wat ons inspireert is onze verplichting om stabiliteit te waarborgen voor de gemeenschap.”
We doen het allemaal voor onze toekomst
Veiligheid heeft daarbij de hoogste prioriteit: er wordt veel energie gestoken in het creëren en inrichten van schuilkelders, vooral bij scholen, zodat de kinderen veilig naar school kunnen. Volgens een vorig jaar aangenomen wet mogen kinderen niet naar school als er geen volledig uitgeruste schuilkelder is, en in de dorpen langs de grens is die ook hard nodig. “Dat is onze plicht, en dat is waar we het allemaal voor doen: voor de toekomst.”
De betekenis van steun en samenwerking
“Donor- en vrijwilligersorganisaties die sociale steun verlenen helpen ontzettend,” vertelt Volodymyr. Dat is soms met geld, levensmiddelen en andere basisbenodigdheden, en brandstof voor verwarming in de winter. “Het helpt enorm om gesteund te worden.” Maar steun van buitenaf is meer dan materiële hulp. “Ik denk niet dat we alleen voedsel nodig hebben,” zegt burgemeester Andriy Bohdan, “We hebben zaken nodig die ons helpen bij de wederopbouw, voor duurzame ontwikkeling, om straks makkelijker te kunnen integreren in de Europese gemeenschap.”
Nataliya Drozd, hoofd van partnerorganisatie van PAX Dobrochyn uit Tsjernihiv, vertelt hoe ook solidariteit belangrijk is voor de mensen in Horodnja: “Ze zijn niet alleen. Ze krijgen steun van buitenlandse en Oekraïense partners, en dat gevoel van samen doen en gemeenschappelijkheid geeft al kracht: niet alleen achtergelaten te worden met al je problemen.” Het is van betekenis dat ook PAX medewerkers de reis naar de grensgemeente maken. De waarde van mensen
“De gemeenschap begrijpt nu dat de mensen, het sociaal kapitaal, het waardevolste zijn,” vertelt Nataliya. “Onder bezetting, als de dreiging heel dichtbij is, verenigen mensen zich heel gemakkelijk, maar als de dreiging afneemt, komen alle conflicten en verschillen weer bovendrijven: wie zich hoe gedragen heeft, wie hoeveel humanitaire hulp heeft ontvangen, enzovoort.”
Mede om al deze verschillende verhalen een plek te geven heeft het Oekraïense Instituut voor Nationale Herinnering samen met PAX verhalen verzameld van inwoners van Horodnja (en van de stad Tsjernihiv) over de periode van de bezetting, en hoe die door mensen binnen dezelfde gemeenschap heel verschillend beleefd is. Nataliya, die ook betrokken is bij het Oekraïense Instituut voor Nationale Herinnering: “Het was heel goed dat we dit project direct gestart zijn en niet
bijvoorbeeld een jaar later. Met onze aanwezigheid en facilitatie hebben we het spanningsniveau verlaagd. We kunnen de conflicten niet elimineren, maar hebben instrumenten kunnen aanreiken, ruimte kunnen creëren om te praten, waarin de conflicten boven konden komen en doorgesproken worden.” Dankzij de hulp is dit proces voor de inwoners van Horodnja veel soepeler verlopen dan voor anderen.
Uitwisseling en leren
Voor Pintsjoek gaat de samenwerking met PAX in de eerste plaats over het leren van ervaringen van anderen met wederopbouw. “De accenten die PAX legt stellen ons in staat om kennis op te doen, en met die kennis kunnen we verschillende projecten realiseren in de gemeenschap en de wederopbouw plannen.” Zoals Nataliya zegt: “We hebben de lokale autoriteiten instrumenten gegeven zoals gesprekstechnieken om de mensen te laten ervaren dat ze gehoord worden.”
Begin 2023 organiseerde PAX een uitwisselingsbezoek naar Tuzla in Bosnië-Herzegovina, waar gemeentebestuurders en activisten samen leerden over wederopbouw na oorlog. Volodymyr zag daar onder andere hoe belangrijk het is om naar de toekomst te kijken, ook nu al, nu de oorlog nog volop gaande is, en je eigen ntwikkeling vorm te geven. “We waren verbaasd dat er na zoveel jaar nog steeds bordjes met ‘landmijnen’ staan in de velden. We begrepen dat dit ook voor ons een uitdaging wordt: langs de grens liggen veel velden vol met mijnen. Dat heeft me wel aan het denken gezet: dat dit een groot probleem is waar we mee aan de slag moeten. Ook het belang van samenwerking met ngo’s was een waardevolle les.
De samenwerking met PAX gaat in de eerste plaats over het leren van ervaringen van anderen met wederopbouw
In november vorig jaar nodigde PAX een delegatie uit voor een bezoek aan Nederland en Brussel om hen de mogelijkheid te geven hun verhaal met mensen hier en in Europese bestuursorganen te delen. Burgemeester Bohdan van Horodnja ging mee. “Het was belangrijk om Nederland van een andere kant te kunnen bekijken: verschillende steden te bezoeken, te zien hoe boerenbedrijven worden gerund; dat was indrukwekkend en leerzaam. We waren onder de indruk van de houding ten aanzien van Oekraïeners: een grote wens om te helpen er veel medeleven.”En de reis viel op een bijzonder moment: “We waren in Brussel toen werd aangekondigd d dat het Europese integratieproces voor Oekraïne gaat beginnen. We waren een van de eersten die dat hoorden. Het was een symbolisch moment.”
Meer dan een project
Het project van PAX in Horodnja os afgelopen maar de contacten blijven. Die continuïteit is belangrijk, vertelt Nataiya: “We schrijven nu een voorstel voor een project waar we de uitrusting voor schuilkelders in opnemen. PAX heeft ons geholpen om samen na te denken over waar we behoefte aan hebben en dit kwam naar voren. De aanwezigheid en steun blijven voelbaar. Ook de burgemeester ziet resultaten die verder gaan dan het project zelf: “Nu schrijven we brieven aan verschillende organisaties om mogelijkheden te verkennen waarmee we onze kleine gemeente verder kunnen ontwikkelen.” En: “Toen we in Brussel waren met onze delegatie, hebben we drie presentaties gehouden. En vandaag hadden we een bijeenkomst in Tsjernihiv: we gaan een samenwerking starten met een Duitse organisatie. En dat is een gevolg van die reis!”
“We geloven in de overwinning, dat is het belangrijkste. Als die er komt, kunnen we alle andere problemen ook aan,” zegt Volodymyr ter afsluiting. Tegelijk weet iedereen dat een overwinning nog ver weg is, en is er nu in Horodnja een veel groter besef over wat die andere problemen zijn en wat er nodig is om die het hoofd te bieden.
Steun ons werk en onze activiteiten
Al sinds 2014 ondersteunt PAX lokale organisaties in Oekraïne, die zich inzetten voor sociale projecten. Deze projecten helpen mensen zo goed mogelijk samen de oorlog te doorstaan. Dit werk kan niet zonder de steun van onze donateurs. Juist nu de aandacht voor Oekraïne dreigt weg te ebben, blijft die steun hard nodig. Een bijdrage voor ons vredeswerk in Oekraïne en andere conflictgebieden is daarom erg welkom.