Stel je eens voor dat je in een land woont dat tientallen jaren heeft geleden onder een dictatoriaal regime, oorlogen en sancties met als gevolg een voortdurend tekort aan eten en medicijnen. Als klap op de vuurpijl zorgen brandende oliebronnen en verontreinigde rivieren en grondwater door de vernietiging van chemische fabrieken voor een milieuramp. In deze toch al niet zo glorieuze omstandigheden wordt ook nog eens bekend dat in de laatste twee oorlogen honderdduizenden kilo’s licht radioactief en giftig zwaar metal is afgeschoten, waarvan substantiële hoeveelheden in woonwijken blijkt te liggen. Om je heen worden misvormde kinderen geboren, en verbeeld je het je of worden echt steeds meer mensen ziek?
[Door Wim Zwijnenburg]
Welkom in Irak in 2013, waar het zojuist geschetste beeld dagelijkse kost is. Vele Irakezen worstelen om de gevolgen van de oorlogen te boven te komen, en leven daarnaast ook nog eens in de angst voor aanslagen die elke week weer tientallen mensen het leven kost. In een aantal gebieden in het land komt daar nog eens de erfenis van twee oorlogen bij: grote hoeveelheden verarmd uranium, een afval- of bijproduct van kernenergie, licht radioactief, giftig en alom aanwezig in met name Bagdad en Basra.
Giftige erfenis
IKV Pax Christi heeft het afgelopen jaar onderzoek gedaan in Irak om het gebruik van de ruim 440.000 kilo verarmd uranium door de VS en Groot-Brittannië tijdens de oorlogen in 1991 en 2003 in kaart te brengen. Daaruit is naar voren gekomen wat deze giftige erfenis nalaat in een land. De overheid weet niet waar het metaal precies ligt omdat de Verenigde Staten weigeren die informatie te geven. Daarnaast kost het opruimen ervan op plekken waar de overheid weet dat het wel ligt miljoenen euro’s, omdat het veel menskracht en expertise vereist; iets waar het Irak aan ontbreekt. Burgers in gebieden waar verarmd uranium is gebruikt, maken zich blijvend zorgen over de mogelijke effecten ervan, terwijl de overheid hen maar op kleine schaal tegemoet kan komen in hun zorgen. Ook de overheid heeft immers weinig informatie.
Weggewuifd
Op internationale hulp valt tot nu toe nauwelijks te rekenen: alle bezwaren over de mogelijke effecten worden door de gebruikers zoals de VS maar ook Groot-Brittannië weggewuifd en gebagatelliseerd. Daarnaast voeren zij druk uit op de Irakese overheid om niet teveel ruchtbaarheid aan het probleem met verarmd uranium te geven. Tegelijkertijd hebben deze landen wel strikte voorzorgsmaatregelen voor hun eigen troepen ingesteld voor het geval zij in aanraking mochten komen met verarmd uranium. Manschappen worden dan ook uitgebreid gecontroleerd op mogelijke besmetting. Maar op sympathie van deze landen hoeven Irakese burgers niet te rekenen. Want zolang er geen duidelijk wetenschappelijk bewijs is, weigeren de VS en bondgenoten, waaronder Nederland, om hun verantwoordelijkheid te nemen. Tegelijkertijd kan gedegen onderzoek helemaal niet plaatsvinden: dezelfde VS weigert informatie te geven over de precieze locaties waar zij verarmd uranium hebben gebruikt.
Oorlogswrakken
Vele Irakezen in de gebieden waar het onderzoek van IKV Pax Christi is gedaan, halen hun inkomsten uit het slopen van vernietigde oorlogswrakken die binnen en naast bevolkte gebieden staan. Sommigen hebben wel weet van de mogelijke gevaren, maar zeggen geen keus te hebben: ze moeten toch ergens geld mee verdienen. Verder geven ze aan dat ze niet kritisch durven te zijn naar hun eigen overheid, bang om gedwongen te worden hun woonplaats, en daarmee vaak ook hun baan, te verlaten.
Het is vooralsnog onduidelijk in hoeverre de toename in gezondheidsproblemen in Irak veroorzaakt wordt door verarmd uranium. Maar dat het een risicofactor is, moge duidelijk zijn. Het minste wat voor de burgers in Irak gedaan kan worden, is het opruimen van dit radioactieve afvalproduct en daarmee de voortdurende angst over mogelijke besmetting wegnemen bij de burgers in de getroffen gebieden. Tijd dus om Irak niet alleen een helpende hand te bieden, maar er ook voor te zorgen dat verarmd uranium nooit meer wordt gebruikt!
