Kunnen we het nu weer over racisme hebben, alsjeblieft? En niet over de vraag of de burgemeester van Amsterdam haar werk goed doet of niet. Want daar ging het vooral over de laatste dagen. Op social media, via de kranten tot in de Tweede Kamer.
En dat terwijl er iets veel groters aan de hand is, in Amerika én hier. De beelden van de vreselijke dood van George Floyd laten me niet los, het geweld tegen de demonstranten in Amerika ook niet. Dat gigantische land waar de democratie kraakt in haar voegen. In ons eigen land publiceerde Amnesty eerder al rapporten over etnisch profileren. Sylvana Simons, leider van Bij1, krijgt de meeste vreselijke doodsverwensingen over zich heen gestort. Documentairemaker Sunny Bergman maakte confronterende documentaires over racisme. En toch leek het niet te beklijven…
Omslag, ook bij Rutte
Maar deze week kwam de omslag. Bij het protest op de Dam werden maandag 250 demonstranten verwacht. Er kwamen er meer dan 5.000. In andere steden volgden demonstraties van duizenden mensen. Het is lang geleden dat mensen massaal opstonden. We zien het wereldwijd, burgers organiseren zich, staan op, demonstreren geweldloos en laten hun stem horen.
Maar de grootste verrassing deze week was wel onze premier Mark Rutte. Organisaties als Kick Out Zwarte Piet stellen het racisme in Nederland al jaren aan de kaak. Witte Nederlanders maakten zich boos over een aanval op traditie en cultuur. De premier bevestigde een paar jaar geleden nog dat Zwarte Piet nu eenmaal zwart is. Hij had het over ‘normaal doen’ en ‘je invechten’. Gisteren had hij het plots over ‘systemisch racisme’. Hij sprak zich zelfs, voorzichtig, uit tegen Zwarte Piet. Gesprekken hadden hem nieuwe inzichten gegeven. Dat is een ommezwaai van flinke proporties. Het toont het succes van de aanpak van organisaties als Kick Out Zwarte Piet: steeds weer het gesprek aan gaan. Steeds weer uitleggen.
Wat kunnen wij doen?
De demonstraties in Nederland stellen mij als kersverse algemeen directeur van PAX ook voor ongemakkelijke vragen. Want wat is onze rol als vredesorganisatie? Wat kunnen wij doen? Op ons kantoor in Nederland werken veel witte mensen. PAX heeft de afgelopen jaren weinig gezegd over racisme of over Zwarte Piet omdat we vooral actief zijn in conflictlanden, hier ver vandaan.
Maar onze corebusiness is geweldloos verzet tegen onrecht. Precies wat er nu in Nederlandse steden gebeurt en op zoveel andere plekken in de wereld. En er is een diep gevoelde connectie met de civil rights movement in Amerika. De collega’s van Pax Christi USA kwamen met een mooie oproep op hun site. Als katholieke organisatie met een voornamelijk witte achterban, roepen zij witte katholieken op om zich solidair op te stellen en de ‘People of Color movements’ op te zoeken en hun hulp aan te bieden. De Amerikaanse collega’s begrijpen goed dat de essentie is om niet te dominant aanwezig te zijn, maar om hulp te bieden. En dat roept de vraag op: wat kan ik doen als witte vrouw? Wat kan PAX doen? Wat kan jij doen?
Breek systemisch racisme af
Ik moest denken aan de slogan van het IKV over kernwapens: Help de kernwapens de wereld uit, om te beginnen uit Nederland. Die kun je ombouwen naar Help racisme de wereld uit, om te beginnen uit Nederland. We kunnen daar inspiratie uit halen. Racisme is overal en als witte mensen komen we het maar al te vaak tegen, juist als we in een wit gezelschap zijn. De kleine opmerkingen, de grapjes… soms zo subtiel.
Witte mensen hebben hier het systemisch racisme bedacht, al generaties voor ons. Het is de hoogste tijd dat we dit systematisch afbreken. Witte mensen moeten stoppen om, voor de lieve vrede, hun mond te houden. Ik was op de Dam, maar dat betekent niks als ik in het dagelijks leven niet bijdraag aan het uitroeien van systemen die maken dat ik het makkelijker heb dan een ander.
De slogan van PAX is ‘Vrede. Wie durft?’ En ik durf. Het voelt ongemakkelijk, maar ik durf het te zeggen: ik ben een witte vrouw en ik zie mijn privileges. Ik spreek me uit tegen het systeem. Ik zwijg niet langer en ik bied mijn hulp aan gemeenschappen die zich inzetten tegen dit systeem. Doe je mee?