Een dienstreis naar Kyiv. Nog geen halfjaar geleden deed ik dat even tussendoor: een halve dag reizen, met op de ochtend van vertrek nog een werkoverleg of bezoek aan een ambassade en ’s avonds terug in Nederland voor een dansrepetitie. Hoe anders is de situatie nu: twee dagen reizen, waarvan het grootste deel met de trein vanuit Polen naar Kyiv.
De trein is afgeladen met vrouwen, kinderen en bagage: vluchtelingen die weer teruggaan naar huis. Naast blijdschap, het verlangen om weer thuis te zijn en achtergebleven familie in de armen te kunnen sluiten, proef je de spanning. En de gelatenheid, want het is nog niet de feestelijke terugkeer in een vredig Oekraïne waarop ze hopen.
Explosieven herkennen
Uitbundig bloeiende bomen en groene velden trekken voorbij aan het raam van mijn coupé. Hier en daar zie ik dorpen en kerktorens. Dan verraadt een wijk van flats dat we de volgende halte – de provinciehoofdstad – naderen. Op het tv-scherm in de trein speelt een cartoon waarin drie kozakken alle landen van het EK-voetbal bezoeken. Het is een vredig tafereel dat plots wordt doorbroken door een checkpoint bij een spoorwegovergang. Of door voorlichtingsfilmpjes die laten zien hoe je mensenhandel kunt voorkomen als je vlucht voor het oorlogsgeweld; hoe je mijnen en andere explosieven kunt herkennen. De oorlog is nooit ver weg.
Opbloeiende Peace Engineer-studenten
In Kyiv worden we opgehaald door onze partners: zo goed en bijzonder om hen hier weer te zien! En om eindelijk uit de trein te zijn. Ze hebben een elektrische auto geleend om ons op te halen. Dat scheelt benzine, waaraan een groot tekort is. Het is rustig op de weg in Kyiv: geen oneindige files, geen hordes mensen op het station, eerder gemoedelijk. We rijden naar het projecthuis aan de rand van de stad. De tulpenbollen uit Nederland staan nog mooi in bloei.
De sfeer met de Peace Engineer-studenten is als vanouds huiselijk. Overdag is er training en wordt er gewerkt, ’s avonds is er tijd voor ontspanning en gezelligheid. Ik zie ze opbloeien nu ze weer bij elkaar zijn en hun trainingsprogramma vervolgen. Ze luisteren aandachtig en doen actief mee met de rollenspellen. Ze zijn volledig in het hier en nu. Dan gaat het luchtalarm af op de telefoon van één van de deelnemers. Er worden zorgelijke blikken gewisseld. Is het hier of ergens anders? Ja, ergens anders, in de regio waar de familie van de deelnemer woont. Iedereen valt even stil. Dan gaat de training verder.
Kritische vragen en grote zorgen
In de pauzes gaat het over de alledaagse dingen. De oudste zoon van K. wil binnenkort trouwen. Het wordt een eenvoudige ceremonie, terwijl zij had gehoopt een groot bruiloftsfeest te kunnen organiseren zoals ze ook voor zichzelf had gewenst. W. deelt een filmpje van een spelende hond, waarop hij de afgelopen weken heeft gepast. Sommigen uiten hun zorgen over de benzineprijzen. De studenten spreken openlijk over de politiek en het beleid van de regering, stellen kritische vragen en leveren commentaar op beslissingen die zijn genomen voor en na de invasie. Oekraïners zijn meer dan ooit verenigd in de strijd voor hun vrijheid. Voor het recht om te leven in een democratie. Daarom staan ze achter hun president. Maar hij zal rekenschap moeten afleggen voor zijn beslissingen en als dat onvoldoende is, wordt hij bij de volgende verkiezingen gewoon weggestemd.
Een van de grootste zorgen baart het verloop van de gevechten in het oosten van het land. Er is veel hoop en vertrouwen dat ze de oorlog tegen Rusland uiteindelijk zullen winnen, maar tegen welke prijs? En zal de steun van Europa en de VS blijven komen? Komen er zwaardere wapens? Zonder wapens met een groter bereik zullen veel Oekraïense soldaten sterven. Ze vormen een makkelijk doelwit voor Russische troepen die wel over dergelijke wapens beschikken. De gevechten in het oosten gaan iedere dag door en aan beide kanten vallen veel slachtoffers, daarom voelt het gek dat we hier uitgebreid in een restaurant eten op een paar honderd kilometer afstand van het front. ‘Zonder de Oekraïense soldaten die de Russische troepen bij Kyiv hebben verslagen, zouden we hier niet zitten. Het leven gaat door, en dat is goed, want zo steunen we het restaurantpersoneel en hun leveranciers,’ zegt J. ‘maar laten we niet vergeten dat het dankzij de grote offers van de soldaten is dat we hier nu rustig kunnen eten.’
Het kamerorkest van Loehansk is gevlucht… en gevlucht
Als ik een week later in L’viv ben, niet ver van de Poolse grens, voelt de oorlog nog verder weg. Volle cafés en restaurants, flanerende paren en gezinnen op de boulevard, bandjes die optreden. Een voltallig orkest speelt een bekend Oekraïens volksliedje. Ik blijf even luisteren. Het blijkt het kamerorkest van Loehansk te zijn, dat acht jaar geleden, na het begin van de oorlog in hun stad, is gevlucht naar Severodonetsk, de nabijgelegen plaats die onder controle was van Oekraïne. Dit voorjaar moesten ze voor de tweede keer vluchten. Dit keer naar L’viv, waar ze op deze mooie zomerse dag spelen terwijl hun tweede thuisstad is omsingeld en volledig wordt kapotgeschoten. Ook in L’viv is de oorlog nooit ver weg. Het leven gaat door… de oorlog ook.