Dat in Kosovo enkele weken terug de vlam in de pan weer ging, met tientallen gewonden tot gevolg, kwam niet helemaal als een verrassing. De geweldsincidenten tonen aan dat de internationale strategie van de afgelopen jaren verre van succesvol is. We moeten constateren dat de EU en de VS nog maar beperkte invloed hebben op de stijfkoppige leiders van Servië en Kosovo.
De meeste EU-programma’s die de landen moeten helpen bij de hervormingen die nodig zijn voor een volwaardig lidmaatschap van de EU, leveren de facto maar weinig op. Zeer ontnuchterend was dan ook het rapport van de Europese Rekenkamer van ruim een jaar geleden. Dat constateerde een minimale impact van de miljoeneninvestering in de rechtsstaat in de Balkanlanden. De pijnlijke conclusie luidde dat er te weinig politieke wil bij de regeringen te vinden is. Eén van de belangrijke aanbevelingen was om veel meer te investeren in het maatschappelijk middenveld.
Een vreemde tegenstelling speelt. Terwijl premier Albin Kurti van Kosovo en president Aleksandar Vucic van Servië, elkaar uitmaken voor van alles en nog wat, zagen we de afgelopen maanden opnieuw hoe internationale onderhandelaars de wankele, onduidelijke teksten bejubelen. Ze noemden de samenwerking ‘historisch’ en ‘een belangrijke stap vooruit’. Deze vooruitgang zou EU-lidmaatschap dichterbij brengen. Het beeld dat bij vlagen opdoemt is dat van Saddam Hoessein’s minister van informatie, de legendarische Tariq Aziz, die riep dat de totale overwinning aanstaande was, terwijl de Amerikaanse tanks al de straten van Bagdad binnen denderden.
Het is natuurlijk te hopen dat de gemoederen weer tot bedaren komen. Nieuwe verkiezingen in de gemeenten in het noorden van Kosovo, waar Serviërs een meerderheid vormen, kunnen daaraan een bijdrage leveren. Ook het gesprek over de Vereniging van Servische Gemeenten, moet weer worden opgepakt. Afspraken daarover dateren al van tien jaar geleden. Maar daarmee zijn de problemen niet opgelost. Het wachten is dan op weer een nieuwe rel die Pristina en Belgrado kunnen aangrijpen om de aandacht af te leiden van de vele grote problemen waar hun landen mee worstelen. Onderhandelaars van de VS en EU komen dan vast opnieuw brandjes blussen.
Wat kan dan beter?
Het is hoog tijd voor een meer fundamentele heroriëntatie van de internationale strategie met betrekking tot de Balkanlanden die lidmaatschap van de EU nastreven. Een eenduidige krachtige inzet op burgerschap en een duidelijke veroordeling van etnisch-nationalistische spelletjes moeten daarvan de kern vormen. Vredesorganisatie PAX doet drie concrete voorstellen:
Versterk het maatschappelijk middenveld, precies zoals de Europese Rekenkamer voorstelt en zoals organisaties als PAX al vele jaren bepleiten. Met meer steun voor het maatschappelijk middenveld, de vele burgerorganisaties die geïnspireerd door de Europese waarden van onderop werken aan democratie, mensenrechten en verbetering van de leefomstandigheden, versterken we de roep om hervormingen in die landen zelf. Dat moet met behulp van omvangrijke programma’s en niet met een paar pilot projectjes hier en daar. De Europese Unie en EU-lidstaten bewijzen wel lippendienst aan de burgers van goede wil, maar veel lokale organisaties lopen al jaren op hun tandvlees en zijn dag en nacht bezig om subsidies voor kortlopende projectjes in de wacht te slepen om het hoofd boven water te houden. Biedt hun juist bestaanszekerheid en bevorder een langetermijnstrategie en onderlinge samenwerking. Richt daarbij de blik vooral verder dan alleen de grote steden.
Laat burgers zien dat hervormingen lonen. Dat betekent onder andere versterking van het principe ‘more for more’, waarbij instellingen die inzetten op democratie en gelijke kansen voor alle burgers, daarvoor gehonoreerd worden met méér steun. Zorg ervoor dat niet alles loopt via ministeries en nationale en lokale politici die eigenbelang en de eigen achterban centraal stellen en niet het algemeen belang. Er zijn voldoende mogelijkheden, onder andere via het maatschappelijk middenveld, om steun veel directer bij burgers te krijgen. Het zal hierbij ook van belang zijn om vormen van sectorale samenwerking (gezondheidszorg, onderwijs, lokale overheden, jongeren- en vrouwenorganisaties, media, sport, de culturele sector) te intensiveren, zonder tussenkomst van ministeries en nationale koepels.
Laat Servië, Kosovo en Bosnië-Herzegovina pas samen toetreden tot de EU – als ze daar álle drie klaar voor zijn. Het lidmaatschap van Kroatië zou andere landen in de regio moeten aanmoedigen, was het idee, tien jaar geleden. Maar we zien vooral dat vanuit Zagreb nationale (lees: nationalistische) politiek bedreven wordt, onder het mom van EU-beleid. Als Servië lid van de EU zou worden vóór Kosovo en Bosnië-Herzegovina, zullen die twee landen, die toch het meest onder de oorlog en de Servische agressie geleden hebben, het zwaar te verduren krijgen. Als we serieus werk willen maken van ‘goede relaties met de buurlanden’, zoals de EU bepleit, moeten we een duidelijk signaal geven. Als jullie goed samenwerken, worden jullie sneller lid, maar dan wel samen!
Doormodderen, muddling through, is vaak een legitieme keuze in het interstatelijke en diplomatieke verkeer. Maar 28 jaar na de oorlog in Bosnië en 24 jaar na de oorlog in Kosovo moeten we constateren dat de worst van EU-lidmaatschap en gewoon doormodderen niet het gewenste resultaat opleveren. Het is tijd voor een echt andere koers. Laten we zo weinig mogelijk tijd en middelen verspillen aan politici die niet gemotiveerd zijn tot hervormingen en zo veel mogelijk tijd en middelen inzetten ter versterking van initiatieven van burgers die wel smachten naar hervormingen en daarvoor zelf ook in beweging komen!
