In de nasleep van het brute geweld van ISIS worstelen duizenden Irakezen nog altijd met de gevolgen. Niet alleen vanwege het geleden verlies, maar ook omdat gerechtigheid uitblijft. Jaren na het geweld voelen veel slachtoffers zich vergeten door de staat. Wetten en herstelmaatregelen sluiten velen van hen uit – vooral overlevenden uit gemarginaliseerde gemeenschappen zoals soennitische moslims. Ze hebben zelden inspraak gehad in de vormgeving van het rechtssysteem dat over hun toekomst beslist.
Maar er is verandering op komst.
Sinds 2022 werkt PAX samen met lokale partners en organisaties zoals Amnesty International Nederland en ABAAD aan een programma gericht op de kracht van slachtoffers: het Transformative Justice Project. Dit project helpt slachtoffers niet alleen om hun stem te laten horen, maar ook om zelf vorm te geven aan gerechtigheid. Deelnemers worden getraind in mensenrechten, het omgaan met het verleden en evidence-based advocacy – en bouwen zo aan de vaardigheden om hun ervaringen te vertalen naar concrete politieke verandering.
In 2024 zagen we de kracht van dit werk. Slachtoffers uit verschillende etnische en religieuze gemeenschappen hebben het voortouw genomen in campagnes, beleidsvoorstellen en gemeentedialogen. Waar hun zorgen eerst werden genegeerd, zoeken zij nu actief de dialoog met lokale en nationale autoriteiten. Ze stellen vragen, eisen antwoorden – en krijgen die ook steeds vaker.
Azad Hasan, lid van het Network of Advocates, over zijn deelname aan het project
‘Mijn stem deed ertoe. Voor het eerst in lange tijd voelde ik me geen slachtoffer, maar iemand die iets kon veranderen.’ –
Azad Hasan, overlevende van mensenrechtenschendingen door ISIS, richtte in 2024 zijn eigen vrijwilligersnetwerk op om slachtoffers te ondersteunen. ‘Dit werk hielp mij helen,’ zegt hij. ‘Ik begon opnieuw te leven, werd vader, en haalde mijn masterdiploma.’ Reham, een Jezidische vrouw uit Bashiqa, werd trainer in transitieprocessen. En Kheri, zelf overlevende van de genocide in Sinjar, leidde een succesvolle campagne voor de heropening van een vergeten massagraf in zijn geboortestreek.
PAX speelt een verbindende rol in dit proces. Door onze kennis van transitional justice, gender, en belangenbehartiging, en via nauwe samenwerking met lokale partners, hebben we slachtoffers kunnen ondersteunen om van binnenuit verandering te bewerkstelligen. Daarbij is steeds gezocht naar inclusie: niet alleen voor Jezidi’s, maar voor álle getroffen gemeenschappen in Ninewa. Samen bouwen we aan gerechtigheid die niet exclusief is, maar recht doet aan ieders verhaal.
De lessen uit dit project zijn helder. Wie rechtvaardigheid wil, moet slachtoffers niet als doelgroep behandelen, maar als medeontwerpers. Alleen dan ontstaat er vrede die standhoudt. Alleen dan verandert een samenleving van binnenuit.