Oorlog in Oekraïne

We staan dagelijks in contact met onze partners in Oekraïne om hen steun te bieden: advies, morele ondersteuning, verbinding, en financiële hulp met praktische zaken. Samen met onze achterban, supporters en anderen tonen we onze solidariteit via (social) media en door deel te nemen aan bijeenkomsten, kerkdiensten en demonstraties. We delen de verhalen van onze partners op onze website. 

PAX is daarnaast direct begonnen met het monitoren van de inzet van wapens en de gevolgen voor burgers. PAX is expert op de inzet van explosieve wapens in bevolkte gebieden en heeft grote expertise op de effecten van gewapend conflict op milieu en leefomgeving. Onderzoekers van PAX gaven al diverse interviews in landelijke en internationale media om onze kennis te delen. 

PAX kijkt in deze oorlog ook naar geldstromen en roept onder meer bedrijven op tot het stoppen met investeren in Russische staatsobligaties en in bedrijven die grotendeels in handen zijn van de Russische overheid. 

PAX is sinds 2014 actief in Oekraïne, naar aanleiding van de bezetting en annexatie van de Krim en de bezetting van een deel van Donbas. We werken met mensen in Oekraïne aan lokaal bestuur (samen met de VNG, de Vereniging Nederlandse Gemeenten), aan interreligieuze dialoog en aan het versterken van het maatschappelijk middenveld. 

Er is een niet eerder vertoonde snelle en eensgezinde reactie vanuit de hele wereld. De veroordeling binnen de VN reflecteert dit en de eensgezindheid binnen de EU is ongekend. De solidariteit met Oekraïne is hartverwarmend. Humanitaire hulp stroomt binnen van alle kanten en vluchtelingen uit Oekraïne worden verwelkomd. Vele organisaties, zoals Bellingcat, Amnesty International, maar ook PAX doen op dit moment onderzoek naar het gebruik en de impact van wapens. Dit is belangrijk voor de vastlegging voor later (accountability), wanneer juridische verantwoordelijkheden aan de orde komen. PAX brengt deze onderzoeken regelmatig naar buiten. 

Ja, PAX is voorstander van gerichte economische sancties omdat dit helpt de druk op de Russische overheid en Russische oligarchen te verhogen. Sancties vormen een middel om druk uit te oefenen zonder in een directe militaire confrontatie met Rusland terecht te komen. Maar sancties zijn niet zaligmakend en treffen ook Russische burgers die niet om deze oorlog gevraagd hebben. 

Nee, PAX is geen pacifistische organisatie. We komen voort uit een brede beweging, waarin ook pacifistische stromingen vertegenwoordigd zijn. PAX heeft zich in slechts enkele conflicten begripvol of positief uitgesproken over militaire inzet. Daarbij gaat het altijd om moeilijke afwegingen waarbij internationale solidariteit, menselijke waardigheid en uiteraard het internationaal recht leidend zijn. 

Oekraïne is een soeverein land dat is aangevallen door Rusland. In het geval van Oekraïne heeft PAX begrip voor het steunen van de zelfverdediging van Oekraïne, door het leveren van wapens door andere landen. 

Het enthousiasme en de snelheid waarmee defensiebudgetten nu worden verhoogd, bekijkt PAX met zorg. Als vrede het doel is, dan moet de wereld in onze ogen vooral investeren in diplomatie, politieke oplossingen, vredeswerk, de versterking van het maatschappelijk middenveld en de (internationale) rechtsorde. Op dit moment zonder een strategie en zeer overhaast defensiebudgetten verhogen, zal niet leiden tot vrede in de wereld. PAX roept overheden op tot kalmte en de noodzaak voor een lange termijnvisie in deze discussie. Een nieuwe wapenwedloop brengt ons niet verder. Een coherente investering in vrede en veiligheid en vanuit een politieke visie gericht op vrede wel. 

PAX begrijpt de wens van Oekraïne om toe te willen treden tot de EU en steunt de eensgezinde opstelling van de EU. De EU moet de komende tijd duidelijk kenbaar blijven maken dat dit perspectief er is, maar ook dat niet overhaast tot EU-toetreding kan worden besloten. Het is goed dat de EU vluchtelingen uit Oekraïne verwelkomt. We hopen dat deze houding, ook als het gaat om financiële steun voor humanitaire hulp, wederopbouw en democratiseringstrajecten nu en voor de vele jaren die volgen, blijft. 
Parallel aan zo’n intensief traject voor en met overheden en burgers van Oekraïne, vindt PAX dat de EU ook met nieuwe energie en met extra prioriteit voor democratisering het toetredingsproces van de landen op de Westelijke Balkan een extra impuls moet geven. 

PAX is geen actieve voorstander van een door de NAVO afgedwongen no-fly zone op dit moment, omdat dit naar alle waarschijnlijkheid leidt tot een escalatie van het conflict met ongekende gevolgen. Dit standpunt valt ons zwaar omdat vele van onze partners in Oekraïne wel voorstander zijn van een no-fly zone. Onze partners zeggen: “De gevolgen zijn al ongekend, en wel voor ons nu in schuilkelders, terwijl onze steden gebombardeerd worden”.  
Maar een door NAVO geleide militaire interventie lijkt ons, op dit moment, onverstandig omdat een oorlog tussen Rusland en NAVO tot ongekend burgerleed en verdere escalatie kan leiden. Uiteraard speelt in die afweging ook de nucleaire dreiging van Poetin mee. Een dreiging waar het Westen tot nog toe wijs op reageert door niet ook over te gaan tot een high alert status.  
Dat een no-fly zone op dit moment geen verstandige optie lijkt, verplicht ons allen om na te blijven denken over andere opties om burgers te beschermen.

Onderhandelen over en creëren van ‘afritten’ op alle niveaus om verdere escalatie te voorkomen
De lopende onderhandelingen ondersteunen met deskundigheid, de benodigde infrastructuur bieden en ervoor zorgen dat deze steun ook op plaatselijk niveau wordt verleend in geval van belegeringen, humanitaire corridors en in het algemeen overal waar gevaarlijke situaties voor burgers ontstaan.
Waar mogelijk humanitaire hulp verlenen
Daaronder valt ook humanitaire hulp en bijstand aan vluchtelingen in de buurlanden, ook indirect via de steun van Oekraïense partners met specifieke kennis van de plaatselijke situatie. Coördinatie is essentieel om ervoor te zorgen dat humanitaire hulp terechtkomt bij degenen die hem het hardst nodig hebben. 
Toezicht houden op evacuaties, met name uit belegerde steden 
Dit toezicht is belangrijk omdat het rechtstreeks van nut is voor burgers die trachten te ontkomen en om ervoor te zorgen dat overtreders van het internationale humanitaire recht voor de rechter kunnen worden gedaagd. Idealiter wordt een derde partij betrokken bij het toezicht op de zogenoemde “humanitaire corridors” om de situatie te volgen en er verslag over uit te brengen.
Adviseren op basis van ervaringen in Syrië 
Helaas zijn de lessen die in het belegerde Syrië zijn geleerd nu ook relevant voor Oekraïne. Het is van het grootste belang dat deze lessen op ruime schaal worden gedeeld en toegepast. Er moet meer en betere gegevensuitwisseling plaatsvinden tussen mensen met kennis van belegeringen en mensen die momenteel (dreigen te) worden belegerd (zie fi non-paper dat Marjolein intern heeft gedeeld voor details).
Slimme sancties instellen tegen Poetin en oligarchen 
Sancties moeten zijn gericht tegen Poetin en de oligarchen, en niet tegen de hele Russische bevolking. De situatie moet vanuit de veiligheid van de mensen worden bekeken, en het zal niet bijdragen aan de beëindiging van het geweld wanneer de Russische bevolking zich gaat afzetten tegen de rest van de wereld. 
Ondersteunen van gegevensverzameling en verificatie
Geverifieerde gegevens over schade onder de burgerbevolking kunnen tegengas geven aan de in deze oorlog ingezette desinformatie. Dergelijke geverifieerde gegevens kunnen ook bewijsmateriaal vormen voor initiatieven van o.a. het ICC, het Duitse openbaar ministerie en het Hoekstra-initiatief, tot het afleggen van verantwoording. Organisaties als Airwars, Bellingcat en PAX hebben organisatorische en financiële steun nodig om informatie te kunnen verifiëren.
Toezicht houden op de levering van wapens aan Oekraïne
Het blijft belangrijk om de gewapende hulp te kunnen volgen, ook nadat deze de Oekraïense grens is overgegaan. De complexiteit van de oorlog en de grote toevloed van vrijwilligers  maakt elke inspanning om te controleren waar wapens terechtkomen en hoe ze worden gebruikt de moeite waard. Niemand wil met de militaire ondersteuning schade toebrengen aan de burgerbevolking, maar het is duidelijk dat die ondersteuning, door het versterken van het Oekraïense leger tijdens deze invasie, wel daaraan bijdraagt. 
Toezicht houden op de toevloed van vrijwilligers
Ondanks de moed van de vrijwilligers voor het gewapend verzet tegen de Russische invasie is het van groot belang te beseffen dat zij ook schade kunnen aanrichten. Het is van essentieel belang dat de Oekraïense strijdkrachten het commando en de controle over deze vrijwilligers uitoefenen, om schendingen van het internationaal humanitair recht te voorkomen. Toezicht kan bijdragen tot transparantie en verantwoordingsplicht, en de directe schade beperken van de combinatie van veel vrijwilligers met de toevloed van bewapening. 
Actief programma opzetten voor het overlopen van militairen
Het Russische geweld in Oekraïne leunt voor een deel op militairen die niet altijd gemotiveerd zijn om geweld te plegen tegen de Oekraïense bevolking. Dit biedt gelegenheid voor een overloopcampagne tegen de Russische strijdkrachten. De internationale gemeenschap kan Russische soldaten hulp bieden door veilige en aantrekkelijke manieren te bieden om over te lopen.
Delen van inlichtingen met het Oekraïense leger en civiele actoren in de oorlog
Relevante en tijdige informatieverstrekking is de sleutel tot het beschermen van burgers in een gewapend conflict. Zorgen voor een gecoördineerde inspanning van naties en internationale instellingen zoals de VN, de OESO, de EU en de NAVO om de Oekraïense partners te informeren. 
Nadenken over boemerangeffect
Er moet nú worden nagedacht over de gevolgen van deze oorlog op langere termijn, zodat we ons kunnen bezighouden met het verzachten van de gevolgen. Dit geldt bijvoorbeeld voor het richting geven aan civiele structuren, het in kaart brengen van de door de oorlog veroorzaakte milieuschade en het verlenen van psychosociale hulp. De gevolgen reiken verder dan Oekraïne, met hulp op langere termijn aan vluchtelingen en de notie dat zowel Rusland als Oekraïne de hele wereld van voedingsmiddelen voorzien.
Distribueren en mogelijk maken van beveiligingstechnologie 
Van eerdere conflicten hebben we geleerd dat levens kunnen worden gered met behulp van technologie. De humanitaire wereld heeft veel hulpmiddelen gecreëerd die pas nuttig zijn wanneer zij toegankelijk zijn voor degenen die ze het meest nodig hebben. Voor die toegang zijn communicatiemiddelen en elektriciteit nodig. Het White Flag Protocol (https://www.whiteflagprotocol.org/),bijvoorbeeld, biedt mogelijkheden om daarvoor te zorgen.

PAX werkt al jaren met partners in Syrië en heeft in die oorlog gezien wat de negatieve gevolgen kunnen zijn van afspraken over safe havens en humanitaire corridors. De gevolgen van humanitaire corridors waarbij Rusland betrokken is, kennen we maar al te goed vanuit bijv. Aleppo. PAX heeft via haar Siege Watch-project hier uitgebreid over geschreven. Vanuit de praktijk blijkt dat dergelijke corridors alleen echte bescherming kunnen bieden als bijvoorbeeld de ICRC, VN-organisaties, of in dit geval de OVSE, onder robuuste militaire begeleiding van bijv. de VN, dit ondersteunen. Maar hier is op het moment geen sprake van. 

Er zijn moedige Russen die zich uitspreken tegen deze oorlog en zij worden hard aangepakt door het Russische regime. Duizenden zijn opgepakt of het land ontvlucht, terwijl de repressie met de dag toeneemt. Steun aan deze burgers, journalisten en activisten is van groot belang. Net zoals dat we in woorden en daden ons moeten blijven richten op het Russische regime en niet op de bevolking in Rusland. 

Ja. Overal in de wereld zien we mensen bij elkaar komen en de straat op gaan. Dat is geweldloos activisme of verzet. Burgers kunnen op allerlei manieren verzet plegen en hun solidariteit tonen. Er zijn indrukwekkende voorbeelden van Oekraïense burgers die tanks de weg versperren. 

Zie dit uitgebreidere antwoord.