Echte vrede volgt niet uit een staakt-het-vuren en een machtsverdeling tussen nationale politieke leiders alleen. Echte vrede begint bij het bouwen, herstellen en verstevigen van kleine bruggetjes, iedere keer weer.
Een week na de inwijding van de nieuwe Bisschop ben ik weer terug in Oost-Equatoria. Ditmaal in het zuidwesten van de staat, het gebied van de van landbouw levende Madi- en Acholi-gemeenschappen. Hier vindt een women’s peace forum plaats, georganiseerd door onze partner, het Justice & Peace departement van het Diocese van Torit. Het forum biedt vrouwen in de patriarchale Zuid-Soedanese samenleving de ruimte om zich uit te spreken en hun stem te laten horen. In dit geval over conflict en vrede, en de specifieke impact op en de rol van vrouwen hierin.
Bijpraten en zingen…
In het stadje Magwi, zo’n zeventig kilometer ten westen van Torit, halen we de Acholi deelnemers op. Mike, de huidige Justice & Peace Coordinator, blijkt zich ietwat vergist te hebben in de berekening van het aantal deelnemers op het aantal zitplekken in de auto, maar waar een wil is, is een weg, en waar een schoot is, is een extra zitplek. Met vijftien vrouw op de verlengde achterbanken van de Landcruiser rijden we Magwi uit. Er wordt druk bijgepraat, gelachen en vooral heel veel gezongen.
…tot de stilte wint
Wanneer we na ongeveer een uur Pageri binnenrijden, het gebied van de Madi, stopt het rumoer abrupt. De eerste tekenen van het recente geweld doemen op. De vrouwen beginnen te fluisteren. ‘Ah.. sorry, malesh’, ‘was this the opposition forces? No… this was the government…’. Net als ik hebben de vrouwen uit Magwi veel gehoord over wat hier in de maanden na juli 2016 heeft plaatsgevonden, maar net als ik hebben ze zich nooit echt een voorstelling kunnen maken van wat ze zouden aantreffen. In de anderhalf uur daarna, terwijl we over de enige asfaltweg in heel Oost-Equatoria verder naar het zuiden rijden, blijft het stil in de auto.
Honderd kilometer verwoesting
Pageri County, dat zich langs deze weg uitstrekt tot aan de grens met Oeganda, kan slechts beschreven worden als honderd kilometer aan volledige verwoesting. Nadat in juli 2016 in de hoofdstad Juba hernieuwd geweld uitbrak tussen het regeringsleger en soldaten van de oppositie bereikte de oorlog ook Oost-Equatoria. De gevechten gingen gepaard met grof geweld tegen de burgerbevolking. Dorpen werden aangevallen, huizen geplunderd, vrouwen verkracht en mensen die verdacht werden van steun aan de rebellen gearresteerd of vermoord. Van wat huizen, scholen, winkels, ziekenhuizen en kerken waren, staan nu alleen de geraamtes nog overeind. Muren met daarin gapende gaten: de ijzeren raamstijlen, deuren en golfplatendaken zijn eruit gesloopt, gestolen, verkocht. Honderd kilometer aan verlatenheid ook. De Madi bevolking is gevlucht naar Oeganda. Net als zo’n 800.000 andere Zuid-Soedanezen zijn zij al talloze keren in hun leven op de vlucht geslagen en weer teruggekeerd. Soms na een paar dagen, soms na een paar jaar. Maar deze keer lijkt er niets meer over om naar terug te keren. In de rake woorden van één van de vrouwen: “This country has really vomited out its own people”.
Nieuwe spanningen
Nimule, een garnizoensstadje op de grens met Oeganda, is de enige plek in Pageri County waar nog lokale Madi zijn overgebleven. Zij delen de stad inmiddels met grote aantallen intern ontheemden, voornamelijk veehouders uit andere delen van Zuid-Soedan, wat weer allerlei nieuwe spanningen oplevert. Hier aangekomen ontmoeten we de andere vrouwen die deel zullen nemen aan het forum. De eerste begroetingen tussen de Madi en de Acholi vrouwen verlopen ietwat onwennig. De Madi en Acholi kennen een lange geschiedenis van intercommunale spanningen. Deze spanningen waren naar de achtergrond verdwenen sinds het uitbreken van het nationale conflict, maar spelen nog steeds.
Napraten en telefoonnummers uitwisselen
Waar de begroeting wat onwennig was, komen de volgende dag tijdens het forum al snel de verhalen los. Verhalen over land- en grensdisputen tussen Madi en Acholi die teruggaan tot in de koloniale tijd, over jarenlange cycli van revenge killings, over de recente burgeroorlog en hoe deze de beide gemeenschappen heeft geraakt. Er wordt gediscussieerd over de oorzaken van lokale conflicten en onveiligheid, en over de gevolgen daarvan voor de gemeenschap en voor vrouwen in het bijzonder. Ook gaat het over de verschillende, specifieke rollen die vrouwen kunnen spelen in het aanmoedigen van conflict of juist in het bevorderen van vrede, en vooral over hoe dat laatste versterkt kan worden. Nog tot diep in de avond wordt er nagepraat, telefoonnummers uitgewisseld en een volgende bijeenkomst gepland. De eerste kleine bruggetjes lijken geslagen.
Grieven delen en luisteren
In Juba is vorig jaar september een vredesakkoord getekend, welke nu geïmplementeerd moet worden. Overal in het land worden publieke bijeenkomsten georganiseerd tussen de regering en oppositie om het akkoord te verkondigen, ook in Nimule op de dag na het forum. Tot nu toe blijft het bij veel tromgeroffel, weinig daadwerkelijke vooruitgang, en vooral veel onbeantwoorde vragen. Juist in een situatie als deze, waarin zoveel onzeker is en onvatbaar lijkt, waarin nationale scheidslijnen lokale spanningen hebben versterkt, uitgebuit of in ieder geval verder gecompliceerd, en waarin geweld zo duidelijk zijn sporen heeft achtergelaten, is het zaak dat mensen bij elkaar blijven komen. Om elkaar te ontmoeten en verhalen te vertellen, om grieven uit te spreken en naar ieders stem te luisteren, en om samen tot het begin van een oplossing te komen. Echte vrede volgt niet uit een staakt-het-vuren en een machtsverdeling tussen nationale politieke leiders alleen. Echte vrede begint bij het bouwen, herstellen en verstevigen van kleine bruggetjes, iedere keer weer.
