“Wat zou je doen als jij Mark Rutte was?”

“Wat zou je doen als jij vandaag Mark Rutte was?” Dat was de vraag die Frénk van der Linden mij stelde na mijn openingstoespraak op de Nacht van de Vrede. De vraag overviel me. Mijn spontane antwoord was: ervoor zorgen dat iedereen in Nederland erbij hoort. Dat iedereen voelt dat hij of zij in Nederland gelijke kansen heeft. Dat ouders zich geen zorgen hoeven te maken over de toekomst van hun kinderen. Dat jongeren voelen dat de toekomst hen kansen biedt. Zodat er geen mensen aan ‘de verkeerde kant van de lijn’ terecht komen en in geweld en strijd hun toevlucht of bevrijding zoeken.

Dit antwoord was spontaan. Niet revolutionair maar voor mij wel essentieel in een tijd dat armoede en segregatie in Nederland toenemen.
En toch voelde ik me verward. Het was maar goed dat ik daarna kon luisteren naar een gesprek met filosoof Hans Achterhuis over zijn nieuwe boek, ‘De kunst van het vreedzaam vechten’. Ook goed was het om tijdens de Nacht van de Vrede met veel bezoekers te spreken. Ik vroeg hen wat hen bezig hield en velen vertelden me dat zij net als ik ook in de war zijn. In de war vanwege al het geweld in de wereld en hoe Nederland daarbij betrokken raakt. Oekraïne en MH17, jihadisten die vertrekken naar Syrië, ex Syrië-gangers die een aanslag plegen in Brussel, Nederlandse kinderen die bij hun ouders worden weggehaald, omdat deze misschien naar Syrië wilden gaan. Nederlandse F16’s die IS gaan aanvallen, wel in Irak maar niet in Syrië, Nederlandse kogelvrije vesten voor Koerden maar geen wapens. Wat doet dat met u en kunt u het nog volgen?

Ver weg
Mijn verwarring komt ook omdat ik gewend ben dat wij als vredesbeweging werken voor de bescherming van mensen in conflictgebieden in het buitenland. Gewone mensen in oorlogsgebieden, die slachtoffer worden van geweld. Natuurlijk, Nederland stuurt ook militairen naar landen als Afghanistan, maar het geweld blijft daar, is ver weg en raakt Nederlanders  niet. Wij voelen ons  veilig. PAX werkt dus tegen geweld ver weg en niet primair voor veiligheid in Nederland.

De maatschappelijke problemen rond integratie, rond prachtwijken en dergelijke vond PAX jarenlang het mandaat van andere op Nederland gerichte organisaties. Mijn antwoord aan Van der Linden zou dus logischerwijs geweest zijn “dat wij onze minister van handel en hulp,  minister Ploumen, meer zouden gaan inzetten op de veiligheid voor mensen in oorlogsgebieden in plaats van de nadruk te leggen op handel, ons eigen belang.”

Het oude schema doorbroken
En toch, toch koos ik voor ‘een Nederlandse samenleving waarin alle inwoners zich thuis voelen’. Zoekend met gevoel en verstand begin ik me te realiseren dat er iets essentieels aan het veranderen is. Dat het oude schema doorbroken is, het oude beeld verstoord is en dat ik, en menigeen met mij, verward raak. Het geweld dat ooit zover weg was, en dat het geweld tussen mensen daar leek, is nu ook het geweld tussen Nederlanders aan het worden.

We waren nog onverschillig toen de eerste jongens uit Nederland naar Syrië vertrokken om te strijden, omdat ze daar gingen vechten en wij er geen last van hadden. Maar toen ze terugkwamen en onze veiligheid gingen bedreigen, toen werd het anders. Het kantelde toen het niet enkel meer hún oorlog was, maar ook de ónze werd. Toen zij ons de oorlog verklaarden in plaats van elkaar. Dat wij ons zorgen gingen maken over ónze veiligheid, meer dan over die van de ander ver weg. De Irakese regering waarschuwt voor aanslagen op metro’s in Europa. Premier Rutte waarschuwt vanuit New York dat het geweld van ISIS, nu ook ons kan treffen. En dat dit de reden is dat Nederland ISIS nu ook moet aanvallen. Wat doen we dan met de Syriëgangers in Nederland – vallen we die ook aan?

Niet naïef
Met haar jarenlange ervaring in oorlogsgebieden weet PAX dat er helaas mensen zijn die in geweld een oplossing zien. Wij wijzen echter het gebruik van geweld af, want geweld is nooit een oplossing voor conflict. Tegelijkertijd zijn wij niet naïef en accepteren dat er in uitzonderlijke gevallen en onder strikte voorwaarden geweld nodig kan zijn om onschuldige mensen in Syrië of Irak op grote schaal slachtoffer worden van geweld. Maar dan alleen als een militaire interventie is ingebed in  een politieke strategie die de onderliggende oorzaken van het conflict adresseert. Als wij met reden extremistisch geweld in Nederland bestrijden, moet dit ook gebeuren in het kader van een politieke strategie gericht op een vreedzame samenleving.

Zijn Nederlanders nu in oorlog met elkaar?
En dat is hard nodig, want hoe verwarrend kan het zijn: jihadisten uit Nederland vertrekken naar ISIS en Nederlandse  F16’s gaan daar nu hen om hen te bestrijden. Nederlanders komen dus tegen over elkaar te staan in de strijd. Zijn Nederlanders nu in oorlog met elkaar? Beiden komen terug, laten we voor beiden hopen, in levenden lijve. Want ik gun het hen beiden te leven. Maar wat te denken als één van beiden wordt gedood en terug komt in een body-bag. Dan is er geen rouw die Nederland verenigt zoals bij de MH17; dan dreigt er rouw die Nederland verdeelt.
Dit perspectief vind ik niet verwarrend maar eerder beangstigend. Wij moeten serieus investeren in het gesprek en samen hard werken aan een Nederland waarin iedereen zich thuis voelt. Om de voedingsbodem voor populisme, segregatie, isolatie en extremisme weg te nemen.

Gelijke kansen
Als ik nu Rutte was, zou ik willen werken aan een Nederland met gelijke kansen voor iedereen. En investeren in de veiligheid van mensen in conflictgebieden, in de opbouw van duurzame, inclusieve samenlevingen aldaar. Niet via kortzichtig militair ingrijpen maar door politieke oplossingen voor de lange termijn. Als we daar nu oprecht voor kiezen, grijpen we de kans om onze vrede te delen, in plaats van elkaar te verblinden uit angst. Dat vraagt durf; maar liever dat dan een verwarde strijd.
Ik kies voor gedurfde ontmoeting.

Lees hier de toespraak van Freek Landmeter tijdens de Nacht van de Vrede op 24 september.