Maandagmiddag 13 november 14:08
Syrië, Al-Atareb. Een drukke markt. Een heldere hemel. Opeens klinken er twee explosies op de groentemarkt op het centrale marktplein. Even daarna volgen er nog twee. En daarna weer twee. Overal is stof en puin. Overlevenden lopen verward rond door de puinhopen. De burger hulpdiensten komen meteen in actie en zoeken naar overlevenden. Een van hen is een leerling van de Baneen al-Atareb I school, in Al-Atareb, een school van het Lessen in Vrede project van PAX.
Al-Atareb
Al-Atareb is een middelgroot stadje op ongeveer 25 km van Aleppo. Na de val van Aleppo afgelopen winter, verblijven er veel ontheemden. De stad ligt in een groter gebied wat door Iran, Rusland en Turkije werd aangewezen als een zogenoemde “de-escalatie zone”; een zone waar een staakt het vuren geldt, inclusief voor luchtaanvallen. Gewapende groepen en de regering zouden hier de gevechtshandelingen staken en er zou humanitaire hulp worden toegelaten. Een uitzondering werd gemaakt voor gebieden onder controle (of invloed van) Jihadistische groepen zoals het Hay’at Tahrir ash-Sham (HTS, voorheen Nusra-front/ al-Qaeda) en IS. Volgens Mohammed Kanjo van partnerorganisatie Kesh Malek zijn deze groepen niet meer aanwezig in Al-Atareb. Hoewel ook in de de-escalatie zones gevechten bleven aanhouden, leidde het instellen ervan wel degelijk tot een verbetering van de situatie en een vermindering van het geweld ook in Al-Atareb. Daarom kwam de aanval afgelopen maandag ook zo onverwacht.
De aanval
Op drone footage is de verwoesting om en nabij de markt goed te zien, afgaande op de beelden is de schade over een afstand van minstens 150 meter enorm. De live beelden van de aanval op social media laten een grote explosie zien. De aantallen slachtoffers variëren afhankelijk van de bronnen van 43 tot 60 en meer doden, onder wie kinderen. Alhoewel het moeilijk is te verifiëren wijzen de meeste bronnen Assad of de Russen als dader aan.
Groenten halen op de markt
PAX runt samen met Kesh Malek, mogelijk gemaakt door steun van de Nationale Postcode Loterij, twee scholen in Al-Atareb. Dit zijn “De Eerste en De Tweede Baneen Atareb” scholen, beide in hetzelfde gebouw. De scholen liggen op slechts honderd meter van de markt, en werken in een ochtend- en een middagshift. Om 13:00 was de ochtendshift afgelopen en de tweede shift, de middagschool, begonnen. Mustafa, de directeur van de ochtendschool was naar huis gegaan. Zijn zoontje en de het inwonende zoontje van zijn onlangs gestorven broer waren op weg naar de markt om groente te halen.
Toen de explosies begonnen om 14:08 waren er ongeveer 450 kinderen in de school aanwezig. De dreunen van de explosies waren enorm. Er was even paniek, maar Abdelhakim, de directeur van de middagschool, wist wat hem te doen stond. Meteen werd de school geëvacueerd. De kinderen gingen per klas naar het evacuatiepunt. Niemand was gewond want uit veiligheidsoverwegingen zijn de ramen nu van plastic gemaakt zodat er geen glassplinters rond kunnen vliegen.
Hoe anders was het bij Mustafa Obaid. Zijn huis ligt aan de rand van de markt, bij de eerste explosies vlogen alle ramen uit de sponningen. Overal lag glas. Maar zijn eerste zorg waren zijn zoontje Mohamed en zijn neef die naar de markt waren gegaan. Hij snelde naar de markt waar hij in de chaos en ellende zijn zoontje vond. Hij was alleen gewond aan zijn been. Het neefje vonden ze pas veel later, in het noodhospitaal. Ook hij was gewond aan zijn benen en kon niet meer lopen.
Bij de aanvallen zijn ook kinderen gedood. De scholen in Al-Atareb zijn tot zeker na het weekend gesloten.
Bedrieglijke rust
Volgens onze bronnen kwam de aanval onverwacht, na een periode van relatieve rust. Al-Atareb geldt als een ‘gematigde stad’, waar er een sterke burgerbeweging is die tot nu toe de Jihadisten van ISIS en HTS buiten de deur heeft weten te houden . De gewapende groepen bemoeien zich over het algemeen niet met civiele zaken zoals onderwijs, bestuur en ordehandhaving. Een van de belangrijkste groepen in Al-Atareb is Faylaq al-Sham (het legioen van Sham), die gelieerd is aan de Moslimbroederschap. De groep geldt als ‘gematigd’ Hoewel er volgens onze bronnen de laatste dagen buiten de stad gevechten waren tussen verschillende gewapende groepen en HTS, was het in Al-Atareb zelf volgens onze bronnen rustig, tot maandagmiddag 14:08.
Wat was het doelwit?
Zou de markt zelf, met alle mannen, vrouwen en kinderen die er op dat moment waren het doel van de aanval zijn geweest? Ook in 2014 (waarschuwing: schokkende beelden) en 2016 is de markt aangevallen. Bij beide eerdere aanvallen vielen burgerdoden. Dat zou een flagrante schending van het oorlogsrecht zijn, dat elke aanval gericht op burgers verbiedt.
Bij de groentemarkt bevond zich ook het politiebureau van de Vrije Syrische Politie (FSP) Het lijkt erop dat het gebouw een van de doelwitten was want dit bureau is geheel verwoest. Volgens de nieuwssite Aleppo-today (enkel Arabisch) zijn bij de aanval zeker 13 politieagenten gedood
De FSP in al-Atareb is een ongewapende en door de Britten en anderen gefinancierde civiele politiemacht die zich voornamelijk bezighoudt met ordehandhaving, zaken als het regelen van verkeer en bestrijding van criminaliteit. Volgens Mohammed van Kesh Malek dragen de agenten geen of lichte wapens om zo geen bedreiging of concurrentie te vormen voor de gewapende groepen in de stad.
Collateral damage?
Maar zelfs als er een ander, legitiem doel geweest zou zijn, dan roept de aanval ernstige vragen op. Want ook dan moeten burgers van tevoren gewaarschuwd worden, moet een aanval proportioneel zijn en bovendien onderscheid maken tussen burgers en militairen. En met een dodental van 60 mensen, valt dat moeilijk te verdedigen. Wanneer explosieve wapens worden ingezet in steden en dorpen – en helemaal in de nabijheid van een markt – zijn de gevolgen voor burgers vaak desastreus. Door de explosie vallen er gewonden en doden, maar wordt ook vaak infrastructuur waarvan burgers afhankelijk zijn verwoest. De ICRC riep eerder staten dan ook op om geen explosieve wapens met “wide area effect” in dichtbevolkte gebieden te gebruiken.
Dit moet stoppen
Syrische organisaties vragen inmiddels om maatregelen om de burgers te beschermen. Voor de zoveelste keer. Om ze niet te vergeten. Om burgers te beschermen tegen de gevolgen van het conflict. Over de noodzaak voor een lange termijn politieke strategie in Syrië, in plaats van een focus op puur militair gewin.
De aanval laat weer zien hoe onzeker mensen in Syrië hun leven zijn en hoe weinig respect er voor het leven van Syrische burgers is. Dat is geen nieuws (meer), helaas. Maar we moeten opheldering blijven eisen over de toedracht. Van deze aanval, maar ook van al die andere aanvallen op Syrische burgers. We moeten de daders ter verantwoording blijven roepen, en we moeten vooral niet vergeten waar we het over hebben als we het hebben over de bescherming van burgers. Zolang er bommen gegooid worden zullen er burgerslachtoffers blijven vallen. Ook in zones waar zogenaamd gede-escaleerd wordt.
Door Evert-Jan Grit
Met dank aan: Roos Boer, Hugo van Halder, Mohammed Kanjo en Christiaan Triebert.
