Deze week spreek ik Wahid, activist en vriend van PAX.
Woensdag 10 april
Sinds zaterdag 6 april ga ik slapen en word ik wakker met Soedan in mijn gedachten en mijn telefoon nabij. Op 6 april 1985 zette het Soedanese volk met hulp van het leger (SAF) President Nimeiri vreedzaam af. In aanloop naar de symbolische 6 april dit jaar werd veel gespeculeerd; hoe zou de opkomst van de protesten zijn, zou het vreedzaam verlopen, hoe zouden de veiligheidsdiensten (NISS) reageren, en zou dit dan de val van het regime inluiden?
Wat gebeurde overtrof ieders verwachtingen. Zowel de organisatoren van de protesten als de veiligheidsdiensten die sinds het begin gewelddadig tegen de vreedzame demonstranten optreden waren overdonderd door de enorme opkomst: honderdduizenden mensen waren op de been. De strategie vooraf was duidelijk – vanuit alle hoeken in Khartoem en haar ’tweelingstad’ Omdurman zouden mensen richting het hoofdkwartier van het Soedanese leger lopen om uiteindelijk daar een sit-in te houden. Hun zelfgestelde doel, het SAF hoofdkwartier, was al even symbolisch als de datum waarop de mars plaatsvond.
Sit-in
Door massaal aan de spreekwoordelijke poorten van het leger te rammelen wilden de mensen hun vertrouwen in het leger uitspreken en ze oproepen zich, net als in 1985, achter hen te scharen en de macht over te nemen van Al-Bashir. De daaropvolgende sit-in moest er enerzijds voor zorgen dat de druk op het leger zo lang mogelijk opgevoerd bleef. Anderzijds moest het een signaal afgeven dat als het leger inderdaad de kant van het volk koos, ze ‘belegerd’ waren in het geval ze vervolgens zouden weigeren die macht over te dragen aan een overgangsregering.
Inmiddels zitten er duizenden mensen voor de vijfde dag (en nacht) op rij voor het hoofdkwartier van het leger. Degenen die zelf niet deelnemen aan de sit-in zijn druk in de weer met het verzorgen van eten, drinken, en het opruimen van het vuilnis dat zich op begon te hopen. Sinds zaterdagnacht 6 april worden de demonstranten, met name gedurende de nachten, geconfronteerd met de oprukkende veiligheidsdiensten en gelieerde privémilities die proberen hen te verdrijven.
Scherpschutters
De eerste twee nachten gebeurde dit door het schieten van traangas en munitie waarbij in ieder geval 5 mensen zijn gedood. Maandagnacht deden de veiligheidsdiensten er nog een schepje bovenop door scherpschutters op daken te positioneren. Sinds zaterdag patrouilleren soldaten van het leger ’s nachts en komen zij naar buiten om mensen te beschermen tegen het geweld van de veiligheidsdiensten. Het is nog onduidelijk hoeveel doden er sinds zaterdag zijn gevallen, maar onder de slachtoffers zijn inmiddels ook soldaten.
Afgelopen dinsdagnacht trotseerden duizenden vreedzame sit-inners wederom de mogelijkheid van geweld maar opmerkelijk genoeg bleef het rustig. De mensen blijven hoopvol maar ook behoedzaam – Omar Al-Bashir staat niet voor niets bekend als de ‘King of Political Survival’. Nog niemand die erop durft te vertrouwen dat een nacht geen geweld betekent dat hij de handdoek in de ring gooit.
—
“Wahid, mijn hemel, wat een dagen. Hoe gaat het met je en wat kun je me allemaal vertellen?”
“Salaam, wij maken het gelukkig allemaal goed. Zaterdag is mijn vrouw naar de protestmars gegaan, ik had haar met de auto afgezet zo ver als ik kon komen in de buurt van een van de verzamelplekken, en ben toen naar huis gegaan om op onze dochter te passen.”
“De opkomst was enorm, niemand had het zien aankomen dat er zoveel mensen aan deel zouden nemen, en in het hele land ook, niet alleen in Khartoem. In steden van oost tot west en noord tot zuid waren mensen op de been en liepen naar de lokale SAF hoofdkantoren. De veiligheidsdiensten wisten in die eerste momenten niet hoe te handelen, dat zag je – er gebeurde weinig.”
“Nadat mijn vrouw thuiskwam ben ik er samen met een vriend op uit gegaan, met de intentie deel te nemen aan de sit-in. De straten waren overvol en we hebben te voet drie uur over een afstand van drie kilometer gedaan en moesten het toen opgeven, er was geen doorkomen aan.”
“De stemming op straat was heel goed, mensen waren zo vrolijk, overal zagen we muzikanten die met violen, trommels en tamboerijnen langs de kant van de weg zaten en met de menigtes aan het zingen waren. Het voelde bijna alsof mensen al aan het vieren waren dat het regime gevallen was.”
“In die eerste nacht [zaterdag] om drie uur zijn de veiligheidsdiensten naar het SAF hoofdkantoor gereden en hebben met traangas en kogels op mensen geschoten. Het leger is toen naar buiten gekomen om mensen te beschermen, soldaten hebben in de lucht geschoten en mensen gezegd te gaan liggen achter grote trucks en containers om te schuilen. Zondag bleven de mensen zitten en ook de sit-in ging door. In de vroege ochtend kwamen de veiligheidsdiensten weer met traangas en kogels, en kwam het leger weer naar buiten om mensen te beschermen. Maandag ging eigenlijk hetzelfde, maar de aanval van de veiligheidsdiensten in de nacht was veel erger. Ze kwamen niet alleen met traangas maar ook met scherpschutters op de daken. Veel mensen onder wie ook soldaten van het leger zijn die nacht gedood. Heel vreselijk.”
“Hoe houden mensen dit vol Wahid, om dag en nacht met zo velen daar te blijven staan, met gevaar voor eigen leven?”
“De mensen laten zich niet meer wegsturen. Voor het eerst in 30 jaar heeft de jonge generatie hoop, de generatie die geboren en opgegroeid is met een dictator aan de macht van een disfunctioneel land. Vrouwen van alle leeftijden lopen voorop en zingen ‘we zullen niet zwijgen uit angst voor een onrechtvaardige heerser – de angst, oh de angst, zij is niets’.
Overal zamelen mensen middelen in om de sit-inners van eten en drinken te voorzien, mensen zijn vuilnis aan het ophalen, en er wordt zelfs beltegoed uitgedeeld aan de mensen die al dagen daar zitten. In de ochtend zie je overal demonstranten samen met soldaten theedrinken na een lange waakzame nacht. Mensen wisselen de wacht en ook uit steden buiten Khartoem, zoals Atbara, beginnen nu mensen hierheen te komen om mee te doen.”
“Wat mensen ook moed geeft is dat we steeds meer politie en soldaten zien die deserteren en zich bij de mensen voegen.”
“Wat nu Wahid, hoe gaat dit verder denk je?”
“Uiteindelijk zal de leiding van het leger moeten kiezen – of voor de mensen, of voor Al-Bashir. Het is duidelijk dat ze die beslissing nog niet genomen hebben – ze beschermen de mensen en gebruiken zelf geen geweld ook al worden ze daartoe opgeroepen door de Minister van Defensie. Maar ze spreken zich ook nog niet volmondig uit, dus beide partijen [de mensen en Al-Bashir] leggen nu claims op het leger. Er is verdeeldheid binnen het regime en de grote vraag is nu, vooral na de rustige nacht van dinsdag, wat Al-Bashir van plan is? De vreedzame strijd van de mensen is nog niet gestreden – bid voor ons dat we veilig blijven en zegevieren.”
“Ik vind het allemaal zenuwslopend en heb zoveel bewondering voor jullie moed en discipline. Pas goed op jezelf en elkaar, en laat me weten als ik iets kan betekenen.”
[Wahid, vanwege veiligheid, is een schuilnaam]