25 jaar geleden werd de agenda voor vrouwen, vrede en veiligheid (WPS) aangenomen, na decennia van feministische organisatie vanuit gemeenschappen die getroffen waren door conflict. De WPS steunde op vier pijlers: macht, bescherming, participatie, vrede en veiligheid. Nu staat de WPS-agenda onder grote druk, met name in de regio Zuidwest-Azië. Hoe kan de WPS-agenda opnieuw worden vormgegeven, begrepen en toegepast in een regio die is geteisterd door kolonialisme, autoritair verval en militaire bezetting, terwijl de financiering voor WPS zo sterk is afgenomen? Het belangrijkste antwoord: door verantwoordingsplicht als vijfde pijler toe te voegen.
Ons nieuwe rapport, Returning to the Radical Roots, beschrijft het traject van WPS in Zuidwest-Azië – te midden van genocide, escalerend geweld en een krimpende civiele ruimte als gevolg van autoritaire tegenreacties en door donoren gestuurde technocratische beheersing. Het rapport is gebaseerd op fysieke bijeenkomsten van meer dan 50 feministische vredesactivisten uit Irak, Libanon, Palestina, Syrië en Jemen en onderzoek onder 147 geïnterviewden, waaruit blijkt dat feministische vredesactivisten, ondanks het gewelddadige optreden, hun vastberadenheid hebben verdubbeld en zich blijven verzetten tegen uitsluiting van besluitvormingsprocessen, vaak met groot persoonlijk risico.
In het rapport stellen we de vraag wiens kennis en invloed geholpen zijn bij de vertaling van de WPS-agenda naar beleid en praktijk, en maken we bezwaar tegen de inbeperking van feministische taal onder donorcompliance en beveiligde kaders. Het onderzoek verheft visionaire praktijken – schaduwactieplannen, juridische hervormingen, zorgnetwerken en transnationale coalities – tot de echte blauwdruk voor vrede en gerechtigheid. Het dringt er op aan te erkennen dat inclusieve en duurzame vrede onbereikbaar is zonder de onderliggende oorzaken aan te pakken: kolonialisme, militarisering en het uitwissen van feministische kennis. Degenen die het meest getroffen zijn moeten we centraal te stellen bij het toekomstbestendig maken van de WPS-agenda – van onderaf.
Aangezien we ons richten op #ReclaimWPS25, is het rapport besproken door vooraanstaande feministische vredesactivisten met toonaangevende diplomatieke actoren tijdens onderling verbonden WPS-evenementen in Amman (6-10 oktober) en Nairobi (22-23 oktober), en zal het de basis vormen voor besloten beleidsbesprekingen in New York (29 en 30 oktober) en Brussel (5 november), mede georganiseerd door PAX.
De WPS-agenda was en blijft een oproep tot actie. In plaats van zich aan te passen aan bestaande machtsstructuren, roept dit rapport op tot een ondubbelzinnige terugkeer naar radicale feministische praktijk en ondersteuning daarvan, met verantwoordingsplicht als nieuwe fundamentele pijler.
