Het is alweer vier jaar geleden dat de Oekraïense Elena mij vertelde hoe angstig haar zoon was voor vliegtuigen en onweer. Angst ontstaan nadat hun huis vanuit de lucht werd bestookt met explosieve wapens en ze moesten vluchten voor de explosies. Van wat ooit hun veilige thuisplek was, bleef weinig meer over. Lopend door een tot puin geschoten trappenhuis liet haar zoontje aan me zien waar ooit de voordeur van hun huis zat.
Ik zou later nog een keer terug gaan naar het oosten van Oekraïne, om met eigen ogen te aanschouwen dat het gebruik van explosieve wapens in de dorpen niet alleen schade aan de huizen heeft veroorzaakt maar een enorme impact heeft op de hele bevolking. Wanneer infrastructuur als elektriciteitsvoorzieningen, watervoorzieningen, wegen, maar ook scholen, crèches en ziekenhuizen beschadigd zijn; heeft dat ernstige gevolgen voor bijvoorbeeld de gezondheidszorg. Medisch personeel zag zich gedwongen patiënten bij kaarslicht te opereren, apparatuur kon niet opgeladen worden omdat er geen elektriciteit was, en patiënten konden niet worden gewassen omdat er geen stromend water was. In één van de ziekenhuizen vertelde de zuster dat de temperatuur ‘s winters binnen tot onder het vriespunt gedaald was; de ramen waren gesprongen door explosies en de verwarming was kapot.
Dagelijkse bedreiging burgers
Vandaag (1 oktober) ben ik in Wenen, in een conferentiezaal samen met meer dan 130 staten om te kijken of er internationaal actie mogelijk is om het gebruik van explosieve wapens in steden en dorpen te beperken. Want doordat explosieve wapens soms niet precies zijn, een enorme explosie teweeg brengen, of massaal worden gebruikt, wordt er vaak veel meer dan alleen het doel geraakt. Als dat midden in een woestijn gebeurt, zijn de gevolgen daarvan wellicht nog te overzien. Maar als dat in steden en dorpen gebeurt is dat een enorm probleem voor burgers. Het is een directe en dagelijkse bedreiging voor gezinnen zoals die van Elena, in Oekraïne, in Syrië, in Jemen en andere conflicten over de hele wereld.
Data van de Britse NGO Action on Armed Violence laat al acht jaar achter elkaar zien dat wanneer explosieve wapens in bevolkte gebieden worden gebruikt, 90 procent van de slachtoffers burgers zijn. Niet voor niets riepen vorige week VN Secretaris Generaal Antonio Guterres en de voorzitter van het Internationale Rode Kruis Peter Maurer op om het gebruik van explosieve wapens in dichtbevolkte gebieden te voorkomen. PAX is oprichter en bestuurslid van het Internationaal Netwerk on Explosive Weapons (INEW) dat oproept tot een internationale politieke verklaring tussen landen om dit leed aan te pakken. Ook in Nederland staat het onderwerp op de politieke agenda, zo ondertekende Tweede Kamerlid Ploumen onlangs het Internationale Parliamentary Appeal en is Nederland ook in Wenen aanwezig.
Meer stappen nodig
Nederland onderkende eerder de vreselijke humanitaire gevolgen van het gebruik van explosieve wapens in bevolkte gebieden (EWIPA). Dat is stap 1; de erkenning van het probleem. Stap 2 is de oplossing van het probleem, en dat kan alleen in internationaal verband. Door politieke wil, door er samen uit te komen over hoe het nu verder moet en door internationaal de schouders eronder te zetten. Want als 9 van de 10 slachtoffers in conflict burgers zijn, dan is er iets heel erg fout. Dan is het tijd voor actie. In een urbaniserende wereld waar steeds meer conflicten worden uitgevochten in stedelijke gebieden, hebben wapens die ontworpen zijn voor gebruik in niet-stedelijke gebieden geen plaats. De tijd voor politiek leiderschap is nu.
Dit is wellicht geen makkelijke opgave, en vergt politiek leiderschap en internationale samenwerking. Internationale coalities, waaronder Nederland, hebben eerder al aangetoond dat het met genoeg politieke wil mogelijk is om de bescherming van burgers te vergroten door het gebruik van bepaalde typen wapens in te perken. Het doel spreekt voor zich; burgers zoals Elena moeten worden beschermd tegen het gebruik van explosieve wapens in hun dorpen, op hun ziekenhuizen, scholen en huizen.
‘Een menselijk noodzakelijkheid’
We roepen Nederland op om ook op dit onderwerp haar verantwoordelijkheid te nemen om burgers in conflictgebieden te beschermen, en een vooraanstaande rol te spelen in de totstandkoming van een internationale politieke verklaring om het gebruik van explosieve wapens in dichtbevolkte gebieden te voorkomen. Of zoals VN Hoge Vertegenwoordiger voor Ontwapening Izumi Nakamitsu het vanochtend verwoordde: “This is not a political goal. It is a humanitarian necessity.”
