Standpunt PAX over het Associatieverdrag EU – Oekraïne

Op 6 april vindt het referendum plaats over het Associatieverdrag tussen de EU en Oekraïne. PAX zet zich in voor duurzame vrede in Oekraïne. Daarvoor zijn transparant, democratisch bestuur en bescherming van de rechten en belangen van burgers belangrijke voorwaarden. PAX ondersteunt de inspanningen van Oekraïners die zich hier op vreedzame wijze voor inzetten. Daarom neemt PAX ook een standpunt in over het verdrag.

Beeld: Muur in Kiev met portretten waarover een serie vredesposters, sommige ook wel anti-Russische-bezettingsposters, geplakt is, en ook oproepen om de opstand te steunen (Maidan). Foto © PAX / Gui

Op 6 april vindt het referendum plaats over het Associatieverdrag tussen de EU en Oekraïne. PAX zet zich in voor duurzame vrede in Oekraïne. Daarvoor zijn transparant, democratisch bestuur en bescherming van de rechten en belangen van burgers belangrijke voorwaarden. PAX ondersteunt de inspanningen van Oekraïners die zich hier op vreedzame wijze voor inzetten. Daarom neemt PAX ook een standpunt in over het verdrag.

Op basis van ons eigen onderzoek denken we dat het Associatieverdrag met de Europese Unie (EU) bij kan dragen aan democratische hervormingen en mensenrechtenbescherming. Maar dat kan alleen als er duidelijke voorwaarden en controle op is. Als de Oekraïense overheid wanprestaties levert op deze twee gebieden moet dat gevolgen hebben voor de uitvoering van het verdrag.  

Het referendum
Op 6 april 2016 kunnen Nederlanders in een referendum stemmen voor of tegen de ratificatie van het associatieverdrag met Oekraïne. Het referendum is raadgevend, wat betekent dat de Nederlandse regering de uitslag naast zich neer kan leggen – als daar goede argumenten voor zijn. Het referendum gaat niet over EU in het algemeen of over het beleid van de Nederlandse regering. We kunnen blij zijn met het referendum als democratisch instrument of niet, maar niet stemmen is de uitslag aan anderen overlaten.

Het associatieverdrag
Het verdrag bevat een hele reeks afspraken over economische samenwerking en handel, en over ingrijpende economische, politieke en financiële hervormingen. Het verdrag leidt niet tot EU-lidmaatschap en schept geen financiële verplichtingen.

Hervorming is nodig
Om een democratisch en stabiel land te worden, moeten corruptie, ineffectief bestuur en polarisering worden aangepakt. Vergaande hervormingen zijn nodig om democratische instituties op te bouwen, die vrij zijn van corruptie en die burgerrechten beter kunnen beschermen.

Het verdrag kan helpen
Het verdrag eist vergaande hervormingen van Oekraïne, onder andere op het gebied van decentralisatie, corruptiebestrijding, in het rechtssysteem, het ministerie van justitie en de openbare aanklager. Deze hervormingen kunnen een belangrijke stap vormen in de verandering van het land in een democratische rechtsstaat waar burgers beschermd worden tegen willekeur en hun recht kunnen halen.

Druk van buitenaf
Deze hervormingen hebben alleen kans van slagen als er wel druk worden gezet op de regering om ze ook in de praktijk door te voeren en niet alleen op papier. Die druk moet zowel vanuit de Oekraïense samenleving komen als van buitenaf. Ook vanuit de Europese Unie moet er voortdurend druk worden uitgeoefend op het aannemen maar vooral ook het echt doorvoeren van democratische hervormingen. Het verdrag geeft de EU daarvoor meer mogelijkheden en PAX wil dat die optimaal worden benut. PAX pleit er daarom voor dat EU-landen, Nederland voorop, werk maken van het monitoren van de in het verdrag vastgelegde hervormingen, en ook duidelijk aan de Oekraïense overheid laten weten dat het gevolgen heeft als er geen vooruitgang wordt geboekt.

Ratificatie
Het associatieverdrag bevat een clausule die de Oekraïense overheid verplicht de mensenrechten te respecteren. Zolang het verdrag niet geratificeerd is, kan daar geen beroep op worden gedaan om de Oekraïense overheid tot de orde te roepen als zij de rechten van burgers schendt. We hebben dus meer middelen om de Oekraïense overheid onder druk te zetten als het associatieverdrag volledig geratificeerd is.

Druk van binnenuit
Ook de Oekraïense bevolking houdt de druk op de regering. Duizenden mensen zetten zich dagelijks in voor verandering. Deze hervormers zitten niet enkel in de regering. Er zijn de afgelopen twee jaar tal van burgerinitiatieven ontstaan die een constructieve rol spelen op lokaal en nationaal niveau. Zij houden de handelingen van de autoriteiten scherp in de gaten en dragen alternatieve oplossingen aan. Het verdrag biedt ook maatschappelijke organisaties in Oekraïne meer mogelijkheden om druk op de regering te houden om hervormingen door te voeren.

Eigen beslissing
Oekraïne is een onafhankelijk land en vrij om verdragen te sluiten met partners van eigen keuze. Oekraïne bestempelen tot “invloedssfeer van Rusland” ontzegt 45 miljoen Oekraïners en hun democratisch gekozen vertegenwoordigers het recht zelf te beslissen over hun land en hun toekomst. Het zijn de Oekraïners die in de eerste plaats belang hebben bij een vreedzame, stabiele ontwikkeling van hun land. Het associatieverdrag zelf zou daarbij de relatie met Rusland geen schade toe hoeven te brengen. Wat de betrekkingen vooral geschaad heeft is de reactie van president Poetin op de uitgesproken wens van duizenden Oekraïners om het verdrag te ondertekenen en af te rekenen met corruptie en cleptocratie.

Vrede: wie durft
Voor Oekraïne is het verdrag van grote betekenis. Veel mensen hebben er veel voor gegeven hun land een kans te geven op echte hervormingen in de richting van democratie en rechtsstaat – zaken die, zoals een activist uit Slavjansk opmerkt, voor ons gemeengoed zijn. Durven wij daar ook ‘ja’ tegen te zeggen?

Lees ook de blog van PAX directeur Jan Gruiters: Nee is cynische beloning voor woordbreuk en landroof

Bekijk ook