We ontmoeten elkaar bij Hedy thuis, aan de eettafel van haar ruime benedenwoning in hartje Amsterdam. Ze serveert koffie, thee en koekjes.
Waarom vinden jullie het belangrijk om het over tachtig jaar vrijheid te hebben?
Hedy: ‘Nou, je moet eigenlijk elk moment aangrijpen om het hierover te hebben. Er zijn nu zoveel ontwikkelingen die ook deels kunnen leiden tot levensbedreigende situaties en dat soms ook al doen, zoals het klimaat, de situatie in Gaza. Ik ga regelmatig demonstreren. Soms vragen mensen mij: denk je dat het helpt? En dan zeg ik: dat weet ik niet. Maar het helpt mij wel.’
Eric: ‘Ik stond als zesjarig jongetje bij het graf van een onbekende soldaat. Ik vroeg aan mijn moeder: ‘Wat is vrijheid dan?’ Ik begreep wel wat onvrijheid geweest was in de oorlog: mensen die onderdrukt werden en zelfs gedeporteerd werden. Maar wat was de vrijheid die anderen voor ons hadden bereikt? Ik kom er steeds meer achter dat de vrijheid van de één, snel raakt aan de onvrijheid van de ander. Als vrede er niet is, maar onvrede wordt, dan wordt vrijheid ook al heel snel zijn onvrijheid. Ik denk dat als er onvrede komt, wij als mensen geneigd zijn elkaars vrijheid af te pakken. En de onvrede in de samenleving is er. Op het gebied van huisvesting, inkomen, mee kunnen komen in de samenleving. Vrijheid is ook de mogelijkheid om je uit te spreken. En als je op sociale media afgaat, kun je denken dat we allemaal lijnrecht tegenover elkaar staan, maar juist je uitspreken bij bijvoorbeeld demonstraties kan je helpen. Je weet dan dat je niet alleen bent, dat er veel meer mensen zijn die zich zorgen maken.’
‘Laten we de vrijheid die we nog hebben, inzetten tegen onvrijheid’
Hedy: ‘Ik vind ook dat we ons goed moeten blijven realiseren dat de partij die de grootste is geworden, niet de meerderheid van ons vertegenwoordigt. Zo doet de partij het wel voorkomen door te zeggen dat het namens het volk spreekt, maar de mensen die niet op deze partij gestemd hebben, zijn met veel meer. Het staat in ieder receptenboekje van het fascisme om te doen alsof je namens ‘het volk’ spreekt. Ik vind het jammer dat de andere partijen zich onvoldoende hiertegen weten te mobiliseren. Daarvoor hoef je niet te fuseren, maar spreek je uit! Ga met elkaar onder één paraplu zitten. Zeg: “Wij zijn niet zo!”
Eric: ‘Eens. Dat geeft ook een perspectief voor al die mensen die zich hebben afgekeerd van de politiek, omdat ze niet geloven in de huidige koers. Als de politiek zich op deze manier zou mobiliseren, durven mensen zich ook in de maatschappij makkelijker te mobiliseren. In Duitsland gebeurt dat wel, daar zijn op één dag zo’n 240.000 mensen de straat opgegaan. Hier is dat niet gebeurd. We laten het gewoon allemaal gebeuren, en doen er een beetje lacherig over.’
Voelen we hier de urgentie dan nog niet genoeg?
Eric: ‘Dat denk ik wel. Er worden nu allemaal maatregelen genomen die over het volk heen denderen, zoals proberen de Tweede Kamer buitenspel te zetten. En dat allemaal onder het mom van ‘voor het volk.’ En we laten het gebeuren.’
Hedy: ‘Dat vind ik een te snelle conclusie. Ik demonstreer me suf! Ik kan het niet laten, ik tref wel anderen, geen massa’s. Maar er zijn ambtenaren die nu demonstreren. Dat is nog nooit eerder voorgekomen. Dat is toch iets heel bijzonders.’
Eric: ‘Dat is ook heel bijzonder. Maar ik heb het even over de echte onvrede waardoor er iets gemobiliseerd wordt. Demonstraties moeten heel vaak voorkomen of massaal zijn om effect te hebben. Ik heb het idee dat sinds de jaren zeventig de kloof tussen mensen steeds groter is geworden. Inkomen, huisvesting, meedraaien in de maatschappij. Onvrede raakt meteen aan vrijheid, individueel en in groepen. Ik heb de indruk dat veel mensen nu alleen demonstreren als het henzelf aangaat. Hoewel we problemen hebben in het onderwijs en de zorg gaan we niet met 150.000 mensen de straat op om te eisen dat hier eindelijk iets mee gebeurt. Terwijl we er allemaal mee te maken hebben. Dat vind ik wel opvallend.’
Hedy: ‘Toch denk ik dat die verontwaardiging ook nu kan worden geactiveerd. De zwarte piet demonstraties hebben bijvoorbeeld heel veel effect gehad. Er moet een moment zijn van mobilisering en van mensen die dat initiëren. In de jaren zestig mobiliseerden vrouwen zich tegen ongelijkheid.’
Eric: ‘Er zitten ook mensen aan het roer die het demonstratierecht willen inperken, dat is zorgelijk.’
Hedy: ‘Dat klopt. Ik vind dat we in een beklemmende situatie beginnen te komen, ook internationaal, met al die despoten die gekozen zijn. We hebben geluk met onze burgemeester Halsema die het recht op demonstreren heel belangrijk vindt. Ook in het algemeen in Nederland hebben we nu gelukkig nog heel veel vrijheid, ondanks de rechtse wind die er waait. We moeten profiteren van de vrijheden die we nog hebben. Het is een broos geheel.
Ik heb de oorlog meegemaakt. Als kind de oorlog meemaken is eigenlijk vrij gunstig. De volwassenen waren banger dan ik. Tijdens het bombardement van Rotterdam zag ik vooral de paniek bij volwassenen, maar zelf voelde ik die paniek niet. Het zei me niks. En verder wist ik niet wat ik miste, en gaf niet veel om eten. Er was geen chocola, maar dat had ik ook nog nooit gehad. Op Bevrijdingsdag zag ik vooral de blijdschap van volwassenen. Daarna volgde de grote deceptie, want mijn vader kwam niet terug, terwijl we eigenlijk al die tijd dachten dat zijn afwezigheid tijdelijk zou zijn.
En er was daarna dan wel geen oorlog meer, maar echte vrijheid was er ook niet hoor, zo in de jaren na de oorlog. Vrijheid ervaarde ik eigenlijk pas in de jaren zeventig, toen we gingen demonstreren tegen de Vietnamoorlog. Ook streden voor vrouwenrechten. Voor eerlijkere verdeling van kennis, inkomen en macht.
Vrouwen hebben nu geen kennisachterstand meer, dat is veranderd in een voorsprong. Maar het is des te schrijnender dat er op het gebied van inkomen en macht nog steeds een kloof is. Vrouwen hebben echt wel meer vrijheid, er zijn dus wel stappen gemaakt, maar het onrecht vindt altijd weer een sluiproute.’
Eric: ‘En dat er een president aan de macht kan komen, die al die verworven vrijheden ineens de nek omdraait.’
Hedy: ‘Dat dat zo makkelijk kan is inderdaad wonderbaarlijk. Dat had ik nooit gedacht. Je kunt dus verworven rechten ook weer verliezen.’
Eric: ‘En dat kan uiteindelijk iedereen raken, niet alleen groepen die toch al kwetsbaar zijn. Blijf voelen waar het heen gaat en kom daartegen in verzet als je dat zo voelt. We moeten demonstreren tegen de onvrijheden die dreigen te komen. Die vrijheid moeten we blijven nemen. Als je dat niet doet, dan is de tegenkracht weg.’
Hedy: ‘En die moet worden gemobiliseerd. Je moet blijven opletten en verontwaardigd zijn. Daarop volgt actie. Blijf alert en denk niet te snel dat je iets wat je bevochten hebt blijft. Zo fragiel is de vrijheid.’
