Ik ken helemaal geen enkele militair. Toen ik in Jemen en Libanon woonde passeerde ik dagelijks tanks en bewapende checkpoints, maar in Europese context ken ik de wereld van Defensie niet. Niemand uit mijn familie- of vriendenkring is soldaat en ik ben totaal onbekend met de wereld van wapens, rangen en medailles. Het was daarom met enige aarzeling dat ik met andere PAX collega’s deelnam aan de Common Effort, een bijeenkomst waar Europese militaire en civiele organisaties ervaringen uitwisselen over het werken in conflict gebieden. Vanuit militaire hoek wordt dit georganiseerd door een gemeenschappelijk Nederlands-Duits legerkops en had daarom plaats in Berlijn. De Common Effort werd in de uitnodiging beschreven als een ‘civiel-militaire oefening’ waarbij deze keer Irak was uitgekozen als scenario voor een denkbeeldige interventie. Gezien de huidige ontwikkelingen in Irak, waar ik namens PAX programma’s coördineer, eigenlijk helemaal niet zo denkbeeldig.
Ik had naar deze reis uitgekeken omdat in de uitnodiging ook was beschreven dat we vanuit een kazerne in Amersfoort per bus zouden vertrekken naar Berlijn. Zo’n lange reis in een bus vol met militairen! Helaas viel dat wat tegen; er waren vooral bekende collega’s uit de NGO en ambtenarij met veel ervaring in Afrika en Afghanistan. Aangekomen in het conferentie centrum in Berlijn kleurde het echter al snel groen van de uniformen. De komende dagen zouden we in groepen worden verdeeld om een missie in Irak op te tuigen vanuit verschillende perspectieven en werkwijzen die de deelnemende organisaties met zich meebrengen. Dit is de ideale praktijk van de zogenaamde ‘Comprehensive Approach’ oftewel 3D benadering, waarbij militairen, diplomaten en NGOs samenwerken. ‘For a safer and more secure world’, zo luidde de ondertitel van deze conferentie.
De realiteit was natuurlijk wat weerbarstiger. Tijdens een workshop bespraken we toekomst scenario’s in Irak, waarbij ik suggereerde dat ISIS nog steeds een rol kan spelen. Een Franse militair was het daar niet mee eens ‘ISIS will be defeated’, herhaalde hij stellig. Hij vertelde over zijn ervaringen in Mali, waar het doel van de Franse missie ‘het jihadisme te neutraliseren’ in tegenstelling tot de VN missie die streefde ‘de veiligheid van burgers en vertrouwen in lokaal bestuur te verbeteren’. De Franse missie was volgens hem succesvoller dan de VN missie (waar Nederland ook aan bijdraagt) omdat zij mandaat hebben om offensief (lees: schietend) op te treden. Daarnaast bevestigden de vele quotes van Lawrence of Arabia tijdens de presentaties mijn bange vermoeden dat veel militairen vooral kijken naar militaire oplossingen voor conflicten.
Toch waren er ook andere geluiden. Een generaal (die vanwege zijn rang ook de grootste kamer in het hotel had toegewezen gekregen) had het over het ‘humaniseren van ISIS’ en het ‘ontleden van het vijandbeeld’. Dat was bemoedigend om te horen. Daarnaast was het ook vaak gewoon gezellig. In de conferentie zaal werd een jarige kolonel (met puntmuts op het podium) toegezongen en er werden veel grapjes gemaakt over de groeiende Europese solidariteit vanwege de uitspraken van Trump over de NAVO. Toen het hoofd van het korps binnenkwam om vooraan plaats te nemen werd het plots weer serieus en stond iedereen op van zijn stoel.
Diplomaten van de Nederlandse en Duitse Ministeries prezen de wederopbouw programma’s in Irak in gebieden die met steun van de Internationale Coalitie tegen ISIS (waaronder Nederland en Duitsland) zijn ‘bevrijd’. Dat was frustrerend voor mij om te horen omdat ik in Irak zie dat een strategie over hoe die gebieden te besturen ontbreekt. Een lezing van Joost Hilterman (International Crisis Group) was daarom goed raak: hij vertelde dat zonder strategie we weer terugkeren naar de status quo wat juist heeft geleid tot de opkomst van ISIS. Daarnaast waarschuwde hij dat leden van de Coalitie tegen ISIS ook hun eigen belangen hebben en dat landen (waaronder Nederland en Duitsland) die hen steunen daardoor ook onderdeel van het conflict zijn geworden. Ik zag, tot mijn aangename verbazing, enkele militairen beamend knikken.
