Onlangs maakte de regering haar nieuwe positie bekend rond autonome wapensystemen, een duidelijke stap vooruit in vergelijking met het standpunt uit 2016. Het standpunt volgt na aanbevelingen van de Adviesraad Internationale Vraagstukken (AIV) en de Commissie van Advies inzake Volkenrechtelijke Vraagstukken (CAVV).
Noodzakelijk verbod
In lijn met internationale ontwikkelingen erkent Nederland nu voor het eerst dat een expliciet verbod op volledig autonome wapensystemen noodzakelijk is, omdat die niet volgens het internationaal recht gebruikt kunnen worden. Ook staat Nederland nu achter het concretiseren van regels voor de inzet van gedeeltelijk autonome wapens. ‘Dit is een belangrijke stap vooruit,’ zegt Daan Kayser, projectleider autonome wapens bij PAX, ‘nu is het belangrijk dat Nederland zich aansluit bij andere progressieve landen en haast maakt met nieuwe internationale regels.’
PAX heeft zich de afgelopen jaren, als onderdeel van de Stop Killer Robots-campagne, actief ingezet voor een verandering van het standpunt van de Nederlandse regering. Zo sprak PAX als expert met het AIV en CAVV, organiseerden we een petitie en spraken we met verschillende partijen in de Tweede Kamer over de noodzaak van een verdrag over autonome wapens.
Kunstmatige intelligentie en conventionele wapens
De nieuwe Nederlandse positie sluit aan bij vergelijkbare oproepen van duizenden wetenschappers op het terrein van kunstmatige intelligentie, alsook bij VN-secretaris-generaal Guterres, het Internationale Rode Kruis en een groeiende groep (Europese) landen. Ook in Nederland bestaat brede steun voor nieuwe regels. In 2019 nam de Tweede kamer bijna unaniem een VVD-motie aan die oproept tot bindende internationale regels, in 2020 riepen ruim 170 Nederlandse wetenschappers op tot een verbod op autonome wapens en 2021 lanceerde D66 een initiatiefnota die pleit voor een verdrag.
Anders dan het kabinet, acht PAX het uitgesloten dat nieuwe regels tot stand kunnen komen binnen de VN-conventie over conventionele wapens (CCW) waar de gesprekken sinds 2014 plaatsvinden. Afgelopen jaren is pijnlijk duidelijk geworden dat een klein aantal militair dominante staten de noodzaak van consensus misbruikt en zo de vooruitgang blokkeert die de meerderheid wil. Daarom moet Nederland met gelijkgestemde landen actief op zoek naar mogelijkheden om een verdrag buiten de CCW om te realiseren. Dat kan: de verdragen rond landmijnen en clustermunitie laten zien dat landen gezamenlijk een effectieve internationale norm kunnen ontwikkelen.
Haast is geboden
Het is zaak dat Nederland zich aansluit bij lopende initiatieven in de richting van een verdrag, zoals de groep van negen landen die in maart een “Roadmap Towards New Protocol on Autonomous Weapons Systems” presenteerde, en de groep van 23 landen die in een gezamenlijk statement de urgentie van concrete uitkomsten benadrukt. Zoals de regering erkent, gaan de technologische ontwikkelingen op dit gebied razendsnel. Daarom is haast geboden.
Onethisch en onacceptabel
PAX is bezorgd dat de nieuwe kabinetspositie niet ook een verbod bepleit op niet-volledig autonome wapens die mensen als doelwit hebben, zoals onder andere het Internationale Rode Kruis bepleit. Het is onethisch en daarom onacceptabel om geweld te gebruiken tegen mensen op basis van algoritmen.
Ten slotte benadrukt PAX dat Nederland terughoudend en zorgvuldig moet omgaan met investeringen in autonomie in wapensystemen. Het AIV en CAVV wijzen niet voor niets op de “bezwaarlijke en risicovolle kanten van de ontwikkeling en het gebruik van autonome wapensystemen.” PAX is het eens met het advies van de AIV en CAVV dat investeringen in steeds meer autonome wapensystemen niet moeten plaatsvinden voordat er duidelijke internationale regels zijn over de inzet ervan. Nederland moet duidelijke richtlijnen en regels opstellen voor onderzoek, ontwikkeling en gebruik van wapensystemen met autonomie.
Juist nu de Defensie-uitgaven drastisch stijgen, bestaat het risico dat daarmee wordt bijgedragen aan de ontwikkeling van technologie die achteraf onwenselijk blijkt. Zoals Nederland eerder bij de VN in Genève heeft gesteld, moeten normen voor autonome wapens in de hele levenscyclus van autonome wapens worden geïmplementeerd, dus ook in de onderzoeks- en ontwikkelingsfases.
