Door data over telefoonverkeer uit Somalië te verzamelen en te delen met de Verenigde Staten maakt Nederland zich indirect schuldig aan mensenrechten-schendingen. Uit documenten die door klokkenluider Edward Snowden zijn gelekt, blijkt dat de AIVD en MIVD (Algemene en Militaire Inlichtingen en Veiligheidsdiensten) onder andere in Somalië nauw samenwerken met de Amerikaanse inlichtingendiensten. Het delen van de informatie zou gebeuren met het oog op piraterij-bestrijding, maar nu blijkt dat Amerika de inlichtingen gebruikt voor haar illegale drone-programma in Somalië. Drones, onbemande op afstand bestuurbare vliegtuigen, vuren raketten af op locaties op basis van telefoonsignalen, zonder dat duidelijk is of die persoon wel de juiste is en zonder dat hij een kans heeft op een eerlijke rechtsgang. Dat Nederland op deze wijze meewerkt aan het illegale droneprogramma van de Verenigde Staten is mogelijk strijdig met het internationale oorlogsrecht.
Door Jan Gruiters (PAX) & Kat Craig (Reprieve)*
Onschuldige doden
Sinds 2011 vinden in Somalië geregeld Amerikaanse drone-aanvallen plaats. Drone-aanvallen zijn internationaal omstreden. In Somalië zet de VS drones in om mensen die verdacht worden van terroristische activiteiten te executeren – zonder eerlijk proces, zonder hard bewijs. Volgens het Britse Bureau of Investigative Journalism zijn er in Pakistan, Jemen en Somalië naar schatting 4161 mensen gedood door Amerikaanse drones, waarvan minstens een kwart bevestigde burgerslachtoffers betreft. Dat zijn duizend onschuldige doden, bovenop de drieduizend die niet de mogelijkheid hadden zichzelf te verdedigen in een rechtbank.
De Bijzondere Rapporteurs van de Verenigde Naties, Ben Emmerson en Christof Heyns, hebben recentelijk rapporten gepubliceerd, waarin zij de legitimiteit van drone-aanvallen ernstig in twijfel trekken en stellen dat de aanvallen het recht op leven ondergraven. Minister Timmermans heeft in januari aangegeven dat het zijn ‘persoonlijke ambitie was’ om het internationaal-juridische en humanitaire oorlogsrecht-instrumentarium aan te scherpen binnen de Verenigde Naties en de NAVO. Echter, door het leveren van informatie aan de VS draagt Nederland juist, wellicht onbedoeld, bij aan het ondermijnen van deze internationale rechtsprincipes.
Mensenrechten respecteren
Volgens de wet hebben de AIVD en MIVD de plicht om na te gaan of inlichtingen die zij delen met andere landen worden gebruikt voor mensenrechtenschendingen. Op 11 maart publiceerde de commissie die toezicht houdt op de AIVD en de MIVD, de Commissie van Toezicht inzake de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten hun rapport. Daarin staat dat de AIVD en MIVD ‘er in grote mate op vertrouwen dat de desbetreffende buitenlandse diensten mensenrechten respecteren en handelen binnen de eigen nationale rechtgeving’, maar ook dat het ‘in het licht van de onthullingen van de afgelopen periode gewenst is om na te gaan of dit vertrouwen nog steeds terecht is’.
Onlangs nodigden PAX en Reprieve twee slachtoffers van drone-aanvallen uit Pakistan uit om naar Nederland te komen. Tijdens hun bezoek spraken Kareem Khan en Noor Behram met Nederlandse politici en de media over hun ervaringen. Kareem Khan verloor zijn zoon en broer tijdens een drone-aanval. Noor Behram is een journalist die al sinds 2007 Pakistan rondreist en de gevolgen van drone-aanvallen documenteert. Ze vertelden tijdens hun bezoek aan Nederland niet alleen over het verlies van dierbaren, maar ook over het gebrek aan transparantie en aansprakelijkheid van de Verenigde Staten.
Duidelijke afspraken
Met het oog op deze transparantie en aansprakelijkheid vragen wij minister Plasterk op zeer korte termijn te waarborgen dat de AIVD en MIVD stoppen met het delen van inlichtingen met de Verenigde Staten zolang de kans bestaat dat deze worden gebruikt voor drone-aanvallen in Somalië. Dit is overigens ook conform de wens van de meerderheid van de Tweede Kamer, blijkt uit de aangenomen motie van de SP op 27 november 2013. Bovendien moet de minister – zeker met het oog op de missie in Mali – zorgen voor duidelijke afspraken rondom informatie-uitwisseling, zodat informatie niet kan worden gebruikt voor buitenrechtelijke executies of contraproductieve militaire operaties. Zolang dat niet gebeurt draagt Nederland bij aan de illegale Amerikaanse drone-oorlog en zijn wij medeverantwoordelijk voor de onschuldige slachtoffers die hierbij vallen .
* Jan Gruiters is algemeen directeur van PAX, de Nederlandse vredesorganisatie die onder meer onderzoekt wat het gebruik van bewapende drones betekent voor de veiligheid van mensen.
Kat Craig is juridisch directeur van Reprieve, een Britse mensenrechtenorganisatie die drone-slachtoffers vertegenwoordigt.
