Jemen wordt sinds vorig jaar genoemd in het rijtje Irak, Syrië en Libië, landen die de afgelopen jaren zijn vervallen in chaos en conflict. De ontwikkelingen in het land zijn in toenemende mate relevant voor vrede en stabiliteit in de regio. PAX-medewerkers Sam van Vliet en Stefanie Wierda hebben een persoonlijke relatie met het land en beantwoorden vijf vragen over het conflict in Jemen.
Wat is de oorsprong van het conflict in Jemen?
Het geweld is losgebarsten na het vertrek van de voormalige president Saleh in 2011, maar de oorsprong van de conflicten gaan veel langer terug. Tijdens het 33-jarige bestuur van Saleh zijn de belangen van zowel het noorden van Jemen als het zuiden stelselmatig genegeerd. Alle macht en economische investeringen richtten zich op de hoofdstad Sana’a en demonstraties voor meer autonomie van de regio’s werd met harde hand neergeslagen. Daarnaast heeft Saleh jarenlang radicaal-islamitische stromingen in Jemen heimelijk gesteund om lokale autonome groepen in het noorden en het zuiden te verzwakken.
Jemen stond al jaren bekend als arm en instabiel in de rijke Golfregio, maar desondanks is het land nooit in een echte burgeroorlog vervallen. Voor de meeste Jemenieten waren de banden binnen en tussen de eigen stam en familie sterker dan de politieke verschillen, en werd er voorkeur gegeven aan vreedzaam samenleven boven ideologie en strijd. Daar is nu een einde aan gekomen.
Welke partijen zijn betrokken bij het conflict?
In het noorden ontstond de Houthi beweging als tegenreactie op de toenemende invloed van extremistische Soennitische Salafisten in Noord-Jemen, die ook Shiitische jongeren probeerden te bekeren en te ronselen voor terroristische trainingskampen. Door het grove geweld van de Jemenitische regering kreeg de Houthi beweging steeds meer steun en kon deze uitgroeien tot een volksopstand. Zuid-Jemen was van 1967-1990 een onafhankelijk en communistische georiënteerd land, voordat het werd verenigd met Noord-Jemen. In eerste instantie overheerste daar een gevoel van eenheid, maar na jarenlange dominantie van de noordelijke regering in het zuiden is de roep tot onafhankelijkheid gegroeid. Een poging van Zuid-Jemen om zich af te scheiden in 1994 werd met grof geweld onderdrukt.
Wat is de rol van de internationale gemeenschap?
Saleh heeft na zijn aftreden veel invloed weten te behouden, vooral binnen het Jemenitische leger. Hij heeft een grote rol gespeeld in het versterken van de geschillen die na zijn vertrek zijn gegroeid. In september 2014 namen de Houthis de hoofdstad Sana’a in, omdat ze het niet eens waren met de hervormingen van de tijdelijke regering. Saleh (en een groot deel van het leger) sloot een verbond met de Houthis, waardoor ze sterk genoeg werden om grote delen van Jemen te controleren.
Dit was voor Saoedi-Arabië reden om, samen met andere Arabische landen en met goedkeuring van VS en Europa, Jemen te bombarderen. Saoedi-Arabië heeft Jemen altijd beschouwd als haar achtertuin, waar lokale stromannen (waaronder Saleh) betaald werden om hun invloed te garanderen. Doordat de regionale strijd tussen soennieten en shi’ieten (oftewel de machtsstrijd tussen Iran en Saoedi-Arabië) nu ook in Jemen wordt gevoerd, is de verdeeldheid in Jemen alleen maar sterker geworden.
Wat betekent de huidige strijd voor de burgers in Jemen?
Volgens internationale mensenrechtenorganisaties en de VN maken de strijdende partijen en de door Saoedi-Arabië geleide internationale coalitie zich schuldig aan oorlogsmisdaden tegen de burgerbevolking. De steden Saada en Aden zijn het zwaarste getroffen door de bombardementen en gevechten. Duizenden mensen zijn omgekomen, een veelvoud raakte gewond. Een kennis die in een ziekenhuis in Saada werkt, zei tegen ons: “Je zou huilen als je Saada kon zien.” In Aden hebben de maandenlange gevechten geleid tot een humanitaire ramp, omdat voedsel, brandstof en medicijnen de stad niet in konden. Ook Sana’a, Taiz en vele andere steden gaan gebukt onder de bombardementen en de zware vuurgevechten. Meer dan 1 miljoen Jemenieten zijn verdreven van hun huizen en 12 miljoen zijn afhankelijk van noodhulp.
Wat moet er op korte termijn gebeuren?
Als eerste is een wapenstilstand nodig, zodat humanitaire hulpprogramma’s en wederopbouw van de grond kunnen komen in gebieden die nu ontoegankelijk zijn en de vele ontheemden kunnen terugkeren naar huis. Daarnaast moeten er vreedzame gesprekken komen over deling van de macht en de toekomst van het land. Het Westen zou de VN vredesinitiatieven beter moeten ondersteunen door druk uit te oefenen op partijen die de onderhandelingen voor een nieuwe regering ondermijnen.
Stefanie Wierda groeide op in de noordelijke stad Saada van Jemen waar haar ouders als ontwikkelingswerkers actief waren in de medische gezondheidszorg. Sam van Vliet heeft twee jaar in Jemen gewerkt; eerst in een vluchtelingenkamp nabij de zuidelijk stad Aden en later in de hoofdstad Sana. Beiden medewerkers onderhouden nog veel contact met kennissen in Jemen.
