Afgelopen weekend vertrokken mijn collega bij PAX, Dion van den Berg, en ik naar Erbil, Irak. Deze keer was de duur van mijn verblijf in Irak zeer kort, namelijk maar twee dagen. Liever blijf ik langer om de sfeer te proeven op straat (buiten de hotels!) en ruimte te hebben voor de vele afspraken en gesprekken die spontaan en ter plekke ontstaan. Maar deze keer ging dat niet. Een geplande conferentie met een lokaal bestuur wilden we namelijk uitvoeren vóór de start van de Ramadan volgende week. Tijdens deze vastenmaand ligt het werk en dagelijks leven praktisch stil, of je nou vast of niet. En wie weet hoe Irak er over ruim een maand uit zal zien.
Voor mijn collega Dion is zo’n bliksembezoek geen probleem. Of het nou Kosovo is, Zuid-Sudan, Oekraïne of Syrië, hij is gewend ergens ‘in’ te vliegen, verhalen snel op te pikken en een standpunt voor vrede en verzoening te verkondigen. Op de heenreis grapt hij over antropologen (zoals ik) die eindeloos relativeren en contextualiseren en nooit met een duidelijk standpunt komen. Vredesactivisten zoals hij zijn duidelijk andere types.
Mijn collega Dion is van het type vredesactivisten waar PAX mee is gegroeid. Gepassioneerde mensen met een degelijke kennis van vredesvraagstukken en vaak bijzondere betrokkenheid met niet alleen een conflict gebied, maar ook dichter bij huis, zelfs in eigen stad of buurt. Dion heeft zich in de loop der jaren veel bezighouden met vredesprocessen in voormalig Joegslavië, in het bijzonder de nasleep rond de tragedie in Srebrenica. Thematisch valt zijn expertise onder ‘lokaal bestuur’. In de praktijk van de Balkan betekent dat ondersteuning van lokaal bestuur met betrekking tot wederopbouw, terugkeer van vluchtelingen en verzoening tussen etnische en religieuze groepen die tijdens oorlog tegenover elkaar hebben gestaan. Maar ook concrete problemen die gaan over het spannigsveld tussen gerechtigheid aan de ene kant en vrede aan de andere kant: hoe oorlogscriminelen te straffen en tegelijkertijd te voorkomen dat zo’n strafproces opnieuw conflict aanwakkert?
De conferentie waar Dion en ik aan deelnemen is door onze partner georganiseerd op uitnodiging van het Provinciaal Bestuur van de Provincie Ninewa. Ruim tweederde van deze provincie, met als hoofdstad Mosul, wordt op dit moment gecontroleerd door de Islamitische Staat van Irak en Sham (ISIS). Door de komst van ISIS zijn de verschillende etnische en religieuze gemeenschappen in deze provincie op drift geraakt en is de sociale cohesie tussen deze groepen compleet verstoord. Recentelijk hebben we een onderzoek gepubliceerd over terugkeermogelijkheden van vluchtelingen naar deze provincie, indien ISIS zich terug zou trekken, waarin we uitgebreid ingaan op hoe burgers opnieuw denken samen te kunnen leven na de tragedie van ISIS. De conferentie heeft als een doel tot een wederopbouw en samenlevingsstrategie te komen wanneer ISIS verdreven is. Een belangrijk rol is daarbij weggelegd voor het lokaal bestuur van Ninewa.
Hier kwam de expertise van Dion goed van pas. Ten gehore van ruim 50 provinciale raadsleden, journalisten en het maatschappelijk middenveld van Mosul (allen inmiddels zelf ontheemd geraakt) vertelde Dion over zijn ervaringen in voormalig Joegoslavië. Voorbeelden uit de Balkan context over precies dezelfde problematiek (etnische zuivering, wraak, inclusief bestuur, gerechtigheid, de rol van de internationale gemeenschap) bleken een effectieve aanzet voor het Provinciaal Bestuur van Ninewa om een discussie te starten over hoe een post-ISIS plan in Ninewa er uit moet zien. De vredesactivist had hier, kordaat en passievol, een goede indruk gemaakt. Ook op mij.