‘We gaan ons aan de regels houden. Maar die regels gaan we aanpassen.’ Dat is de strekking van de paragrafen over asiel en migratie in het regeerakkoord. Volgens de coalitie zelf ‘menswaardig en effectief’ beleid. Je leest er de onderhandelingspositie van enerzijds D66 en CU en anderzijds CDA en VVD letterlijk in terug: net als op andere beleidsterreinen is het akkoord een wonderlijke poging om een brug te slaan tussen uiteenlopende partijbelangen.
Dat heeft geresulteerd in een hoge mate van detail (vier pagina’s!). Het is alsof de partijen alles expliciet hebben willen benoemen uit angst om later, excusez le mot, genaaid te worden door een coalitiepartner. Of eigenlijk vooral D66 en CU, die het meeste hebben te verliezen bij het ontegenzeggelijk verharde beleid.
Migratieovereenkomsten
Na de mislukte formatiepoging met GroenLinks was het Europese migratiebeleid immers hét hete hangijzer. De vraag was niet of, maar hoe CU akkoord zou gaan met het streven van VVD en CDA naar meer migratieovereenkomsten om migranten en vluchtelingen buiten de deur te houden. Nou, zo:
Nederland wil dat er ‘overeenkomsten met betrekking tot migratie gesloten worden met veilige derde landen’, landen buiten de EU die ‘in materiële zin voldoen aan het Vluchtelingenverdrag’. Dat wil zeggen dat landen daadwerkelijk bescherming bieden aan vluchtelingen zoals vastgesteld in het verdrag. En die veiligheid moet volgens de coalitie ook na het sluiten van de overeenkomst ‘onafhankelijk gemonitord’ worden.
Regels en monitoring dus. Dat is op zich mooi, maar twee belangrijke vragen blijven onbeantwoord. In de eerste plaats: gaan we formele overeenkomsten sluiten dan? Het Europese migratiebeleid krijgt immers vooralsnog vooral gestalte in de vorm van voorwaardelijke ontwikkelingshulp en politieke afspraken die in achterkamertjes worden bekokstoofd. Bijvoorbeeld de deal tussen de EU en Afghanistan over het terugsturen van afgewezen asielzoekers, of de druk op Niger om de smokkelindustrie in te dammen in ruil voor hulp. De Turkijedeal zelf was niet meer dan een persverklaring. Dat gebrek aan democratische en rechterlijke controle is problematisch: wie toetst of aan de voorwaarden wordt voldaan?
Veilige landen
En ten tweede: wie bepaalt wanneer een land veilig is voor vluchtelingen? ‘Veilig derde land’ klinkt geruststellend. Maar het is nog niet genoemd in het akkoord, of het begrip wordt al ter discussie gesteld. ‘Het is noodzakelijk het concept van ‘veilig derde land’ nader te specificeren om het uitgangspunt van opvang in de regio effectief te kunnen realiseren’. Wat staat er nu eigenlijk? Het klinkt als: ‘we gaan het begrip veiligheid zo ver mogelijk oprekken, zodat we zoveel mogelijk mensen kunnen terugsturen naar ‘de regio’’. Effectief en menswaardig staan hier op gespannen voet.
Gelukkig houdt het kabinet volgens het akkoord vast aan de regels van het Vluchtelingenverdrag. Om in een moeite door aan te kondigen dat er een onafhankelijk onderzoek komt om te bepalen of en hoe het ‘bij de tijd moet worden gebracht’. Vonden VVD en CDA niet dat het in de huidige tijd wel wat minder kon met de rechten van vluchtelingen? Benieuwd wat daar uitkomt.
Schrale troost
Maar de meest opvallende over asiel en migratie in het akkoord? Deze:
‘Nadat deze maatregelen [migratieovereenkomsten plus extra geld voor opvang in de regio] zijn gerealiseerd neemt de noodzaak af om met gevaar voor eigen leven door te migreren.’
Wat een waanidee. Het gebrek aan geld voor basale humanitaire hulp voor vluchtelingen en ontheemden is schrijnend en neemt jaarlijks toe. Voor de regio Syrië is het tekort voor dit jaar bijvoorbeeld nog 57%. Als er geen enkel perspectief is in ‘de regio’, zoeken mensen elders een toekomst voor hun kinderen. Migratieovereenkomsten zullen aan die noodzaak niets veranderen. Integendeel, de druk op de regio neemt alleen maar toe, terwijl de grenzen letterlijk en figuurlijk gesloten worden
Wat we daaraan doen? CU en D66 wisten 250 meer hervestigingsplekken uit de onderhandelingen te slepen – dat betekent dat we nu jaarlijks 750 kwetsbare vluchtelingen zullen uitnodigen naar Nederland te komen. Het is een schrale troost voor een slecht compromis tussen links en rechts, dat nauwelijks menswaardig en evenmin effectief zal zijn.
