In september was bisschop Emmanuel op bezoek in Nederland. Emmanuel Bernardino is de opvolger van de onlangs overleden befaamde bisschop Paride Taban. Taban ontving in 2018 de Roosevelt Four Freedoms Award, een belangrijke mensenrechtenprijs. Net als zijn voorganger wil Emmanuel Bernardino zich onvermoeibaar inzetten voor de vrede in zijn land. ‘Als kerk staan we heel dicht bij de burgerbevolking.’
Emmanuel Bernardino heeft veel op zijn schouders sinds hij in 2023 in Paride Taban’s voetsporen trad als bisschop van het diocese van Torit in Zuid-Soedan. Hij wil net als Taban vrede bewerkstellingen in het land waarvan de burgerbevolking in acute nood verkeert. Jaren van burgeroorlog, conflicten, droogte, overstromingen hebben de bevolking uitgeput. In al die jaren is er nauwelijks ingezet op vrede en verzoeningswerk met traumaverwerking onder de vele gewapende groepen die elkaar bevechten en te weinig structurele hulp en ondersteuning aan het land gericht op het oplossen van de grondoorzaken van de conflicten op de lange termijn. Er heerst honger en verslagenheid. De politieke situatie in Zuid-Sudan is bovendien instabiel en kan elk moment verslechteren met grote regionale veiligheidsrisico’s en impact op migratiestromen. Toch oogt de bisschop monter in een woonkamer in Utrecht, waar hij net na de eerste vergaderingen en lunch in Nederland nog een beetje aan het landen is. Hij is de avond ervoor aangekomen in Nederland.
Hoe gaat het met u?
‘Het gaat goed, ik vind het fijn om hier te zijn en om mijn boodschap over te brengen in Europa. Dat is een droom die uitkomt. Het is ook belangrijk om hier te zijn, om hier met mensen te praten over de situatie in Zuid-Soedan.’
Daar zijn hevige conflicten gaande.
‘Ja, en iedereen doet alsof het tribale conflicten zijn tussen verschillende bevolkingsgroepen. Maar we weten dat dat niet zo is. Deze groepen worden gemanipuleerd en dat beeld van een gevecht tussen bevolkingsgroepen past in de politieke agenda van sommigen aan de top. Het gaat om belangen van het leger en de heersende macht. Helaas doen die alsof ze er voor het land zijn, wat niet het geval is. Ze zijn alleen bezig met behoud van de macht.’
Wat doet dat met de bevolking?
‘Mensen in Zuid-Soedan houden zich niet meer met elkaar bezig, ze zijn alleen op hun eigen hachje gericht. Het is een deceptie, we hadden niet verwacht dat het zo zou uitpakken na de onafhankelijkheid van Soedan in 2011. Daarvoor vochten we tegen de Arabische milities die de bevolking afslachtten. We dachten dat we nadat we onafhankelijk waren geworden iets geleerd hadden en dat wijzelf de vrede zouden bewaren. Maar helaas leert niet iedereen van de geschiedenis. Nu zijn we zelf verantwoordelijk voor het geweld in ons land. De onafhankelijkheid van Zuid-Soedan is eigenlijk een soort vloek, zeggen sommigen. Ze hebben het gevoel dat we een fout maakten door onafhankelijk te worden.’
Vindt u dat ook?
‘De situatie is wel heel moeilijk. We hebben een getraumatiseerde bevolking en er is tijd nodig om een land op te bouwen. Maar de huidige leiders geven de bevolking geen vertrouwen en stimulans en hoop dat we met elkaar dat kunnen. Het is een overheid van spierballen. Als je een geweer hebt en sterk bent en hard vecht kom je op een hogere positie. Je wordt als gewone burger vergeten. We snappen niet waar de overheid heen wil, dat is onduidelijk voor ons. Ondertussen hebben we een groot veiligheidsprobleem. Er zijn het leger van de overheid, dat van de oppositie en van allerlei gewapende groeperingen. Dus kopen anderen ook geweren. Er zijn veel wapens in omloop in Zuid-Soedan.’
Er was een vredesakkoord en er zouden in december nieuwe verkiezingen komen, dat lijken stappen in de goede richting, maar beiden lijken mislukt.
‘Ja, de verkiezingen zijn uitgesteld tot over twee jaar. Dat is omdat de huidige regering aan de macht wil blijven. Maar daarbij speelt dat al die gewapende groepen die ik net noemde allemaal in het vredesakkoord zouden moeten deelnemen. Sommige groepen hebben zich echter teruggetrokken. Als niet alle gewapende groepen onderdeel zijn van het akkoord kan er geen vrede komen. Wat het ook lastig maakt: de macht heeft er baat bij elkaar de hand boven het hoofd te houden. Dus niemand wordt ter verantwoording geroepen.’
U bent net benoemd als de opvolger van de gelauwerde Bisschop Paride Taban. Wat kunt u doen als kerkleider?
‘Hij heeft veel goed werk verricht. Ik spreek veel met lokale leiders en die maken me optimistisch, ze hebben de steun en begeleiding gekregen van mijn voorganger Paride Taban, ze zijn heel coöperatief. We proberen om het positieve in deze leiders en in andere mensen aan te spreken en moedigen hen aan om dit gevoel vast te houden. Dat is niet altijd makkelijk, gezien onze geschiedenis. Ik ben zelf geboren in 1973. Toen heb ik een tijd vrede gekend, iets minder dan 10 jaren. Maar in 1983 startte de tweede Soedanese burgeroorlog. Mijn tante en ik vlogen naar Khartoum om veilig te zijn.
Behalve met dat geknakte vertrouwen in de mogelijkheid van vrede bij veel mensen werk ik ook met beperkte mensen en middelen. Mijn kerkgemeenschap bevindt zich vlak bij de grens met Oeganda, Kenia en Ethiopië. We hebben 20 parochiën. We hebben niet genoeg priesters en materiele ondersteuning. Dus we beginnen klein. We hebben vrouwengroepen, jongeren en andere groepen. De overleden Paride Taban heeft ons een heel goede erfenis achtergelaten.’
U had het net over de lokale leiders. Spreken die ook met de leiders in Juba, de mensen die u eerder noemde?
‘Ze hebben natuurlijk wel wat invloed. Ik moedig ze ook aan om hierover in gesprek te gaan: je bent hier niet toevallig. Neem je positie serieus en probeer het land te verbeteren. God heeft een plan voor ons. Het zijn ook jonge en bevlogen mensen, dat maakt me optimistisch.’
Onze Nederlandse overheid heeft grote bezuinigingen aangekondigd op ontwikkelingssamenwerking. Daarbij zijn de speerpunten teruggebracht tot voedselzekerheid en watermanagement, daar heeft Nederland veel ervaring in. Maar hoe assisteer je bij zoiets als de vrede nog steeds niet goed geregeld is en grote corruptie?
‘We zijn natuurlijk dankbaar voor de steun van de Nederlandse overheid. We hopen dat ze de steun blijven voortzetten, maar als dat niet zo is of minder wordt, dan is het fijn om tijdig op de hoogte te worden gebracht en ook dat we kunnen uitleggen waar wij mee worstelen. Onze leiders moeten verantwoordelijk gehouden worden. Ze voelen dat dat nu niet zo is. Ze hebben de verkiezingen opnieuw voor twee jaar uitgesteld om aan de macht te blijven. “Het is daarom van het grootste belang dat de Nederlandse ambassade in Juba openblijft. Zo is er enig zicht op wat onze leiders doen en kan er druk uitgeoefend worden. Als de overheid bovendien wil bezuinigen en zich richt op voedselzekerheid en watermanagement en dat wil voor de gewone mensen in Zuid-Soedan, dan is de kerk een heel goede partner om mee samen te werken. Wij staan heel dicht bij de gewone bevolking, ook die buiten de steden.’
Zuid-Soedan
Op 9 juli 2011 stemden de Zuid-Soedanezen voor onafhankelijkheid van Soedan, waar momenteel een gruwelijke oorlog woedt. De Republiek Zuid-Soedan werd het 55e land van Afrika na een vredesakkoord in 2005 dat een einde maakte aan een decennialange onafhankelijkheidsoorlog. In 2013 en in 2016 brak opnieuw burgeroorlog uit, tussen de zuidelijke heersers ditmaal. Tientallen jaren van bevrijdingsoorlog tegen de Noordelijke overheersing hebben hun diepe sporen nagelaten en een grotendeels getraumatiseerde en gemilitariseerde samenleving. Deze grieven zijn onvoldoende geadresseerd in het vredesakkoord waar te veel partijen buiten vielen dat in 2018 opnieuw werd gerevitaliseerd en komende februari 2025 zou aflopen.
Een gebrek aan politieke wil, moreel leiderschap en blijvend wanvertrouwen tussen de voornaamste politieke opponenten resulteert in weinig tastbare vooruitgang in het vervullen van belangrijke voorwaarden van het vredesakkoord om te werken aan een goede basis voor dit ‘nieuwe’ land Zuid-Soedan, wiens olie inkomstenstroom door de oorlog in Sudan eerder dit jaar tot stilstand kwam.
Alle ogen zijn nu gericht om terugval in een nieuwe oorlog te voorkomen. Daarvoor is een goede basis van levensbelang met aandacht voor overgangsgerechtigheid, een inclusieve permanente constitutie en vrede en verzoeningswerk inclusief traumaverwerking tussen de gewapende groepen die buiten het vredesakkoord vallen, naast cruciale hervormingen van de economie en veiligheidssector. Samen met andere kerkleiders en vrouwen vredesactivisten blijft Bisschop Emmanuel Bernardino zich samen met PAX onvertogen inzetten om te werken aan veranderingen op lange termijn middels vrede en dialoogwerk, traumaverwerking en lobby werk achter de schermen, maar ook vredeseducatie en het verlichten van de hoogste noden van de bevolking in de periferie gebieden die volledig zijn afgesloten van de hoofdstad Juba.