Lichtpunt in het kernwapendebat

“We hadden geen idee wat er zojuist was gebeurd. Pas veel later werd ons verteld over die giftige bom.” Ik luisterde naar het verhaal van de oudste inwoonster van een verzorgingshuis in Hiroshima, speciaal gebouwd voor overlevenden van de atoombomaanval op deze stad. Drie dagen later, 6 augustus 2016, was ik bij de officiële herdenkingsceremonie in de stad. Om 08:15 uur, het tijdstip waarop de atoombom 71 jaar geleden viel, moest ik denken aan wat deze vrouw tijdens het afscheid tegen ons zei: “Hoe kun je “dit mag nooit meer gebeuren” zeggen als landen nog steeds een wapen kunnen inzetten dat in enkele seconden tienduizenden mensenlevens zal verwoesten?” Wat zou ik haar graag persoonlijk willen vertellen wat er de maanden erna is gebeurd.

Net voor mijn reis naar Japan was het al duidelijk dat er een kentering gaande was in het kernwapendebat. Jarenlang werd alleen over de strategische functie van kernwapens gesproken en groeide de frustratie over het ontbreken van concrete ontwapeningstappen. In 2013 kwam er een doorbraak: in Noorwegen werd de eerste intergouvernementele conferentie gehouden over de humanitaire gevolgen van kernwapens, gevolgd door bijeenkomsten in Mexico en Oostenrijk. Overlevenden van de atoombomaanvallen en slachtoffers van kernproeven stonden ineens op het podium. Artsen en milieuonderzoekers kwamen aan het woord. Zij kwamen tot één conclusie: In het geval van een kernwapenexplosie is geen een land of organisatie in staat om hulp te bieden.

Sinds de nadruk ligt op het humanitair leed dat kernwapens kunnen aanrichten is oproep om te gaan praten over een verbod, als belangrijke stap naar een kernwapenvrije wereld, flink gegroeid. Tijdens mijn reis in Japan had iedereen het er over: er is iets veranderd in de diplomatieke bijeenkomsten over kernwapens, maar gaat het verbod er ook echt komen? Twee maanden later gebeurde het: een meerderheid van de VN besloot dat 2017 in het teken zou staan van het kermwapenverbod. VN-resoluties worden meestal in stilte aangenomen, maar bij dit voorstel klonk een luid applaus, ambassadeurs stonden zelfs op en schudden elkaar de hand. De voorzitter riep met een glimlach om orde in de VN-zaal.

Terwijl iedereen, ook PAX, zich zorgen maakt om de chaos rondom Trump, Poetin en Kim-Jong Un, bereiden diplomaten over de hele wereld zich voor op deze spannende onderhandelingen. Over twee weken vlieg ik samen met het PAX No Nukes team naar New York om te kijken hoever landen willen gaan met dit verbod. Landen zullen namelijk het verbod zo moeten opstellen dat het, juist in het huidige politieke klimaat, ook echt een betekenisvolle stap zal zijn richting een kernwapenvrije wereld. Want dat is het mooie aan het praten over een verbod: het gaat niet alleen om het bezit (dus de kernwapenstaten), het spreekt ook de kernwapenafhankelijke landen aan door bijvoorbeeld te praten over een verbod op het dreigen met, inzetten, ontwikkelen en zelfs het financieren van kernwapens.

Ook de Nederlandse diplomaten bereiden zich voor op het kernwapenverbod. In zijn laatste Kamerbrief over kernwapens kondigde Minister Koenders namelijk aan dat Nederland mee gaat onderhandelen. Omdat de regering nooit positief heeft gestemd over voorstellen over het verbod is het belangrijk om in de gaten te houden wat er in New York gaat gebeuren: Gaat Nederland actief meewerken aan een sterke verdragstekst, of laten we deze kans schieten door het verbod niet te steunen? Wat PAX betreft zou het nieuwe kabinet moeten bijdragen aan deze historische kentering in het kernwapendebat door, samen met zoveel mogelijk NAVO-landen en kernwapenstaten, een handtekening te zetten onder een nieuw internationaal verdrag dat een verbod legt op het grootste massavernietigingswapen in de wereld, als belangrijke stap richting een kernwapenvrije wereld.