Koeien en Kalasjnikovs

“Het eerste beeld dat me te binnen schiet is dat we voor het eerst sport inzetten bij de verzoeningspogingen tussen vijandige groepen in het grensgebied. We haalden jonge krijgers van verschillende etnische groepen bij elkaar voor een vredesdialoog en lieten ze – als fysieke uitlaatklep om de ergste spanning van het bij elkaar zijn te ontladen – ook voetballen. Terwijl ze aan het voetballen waren, werden ze onder schot gehouden door vijandige krijgers van een andere etnische groep. Die richtten hun Kalasjnikovs letterlijk richting het voetbalveld. Die jonge mannen bleven gewoon door voetballen, dat was het moment dat we er achter kwamen dat sport als middel wel eens ingezet kon worden om jonge krijgers nader tot elkaar te brengen.” Aan het woord is Sara Ketelaar, als programmaleider al tien jaar verantwoordelijk voor het vredeswerk van PAX met partners in het grensgebied van Zuid-Soedan, Oeganda en Kenia. In dat gebied is veediefstal een constante bron van conflict. De rovers zijn jonge krijgers die bij andere etnische groepen koeien stelen. Door de toevoer van steeds zwaardere wapens kan zo’n conflict snel escaleren tot geweld tussen hele gemeenschappen met veel dodelijke slachtoffers waaronder vrouwen en kinderen.
 
Machocultuur
“Uit ons onderzoek bleek dat er niet alleen vee wordt geroofd om een bruidsschat te financieren, er zit ook een recreatief element in. Een machocultuur waarin je als jonge krijger geacht wordt een held te zijn. Krijgers worden vaak toegezongen en aangemoedigd door de vrouwen in de gemeenschap als ze op rooftocht gaan om zoveel mogelijk koeien mee terug te brengen. Sport is ingezet als middel in dit grensoverschrijdende vredesprogramma. Enkel sport inzetten in een conflictgebied kan natuurlijk niet. Het is onderdeel van ons vredesprogramma. Dat bestaat uit veel meer; we brengen vijandige groepen bij elkaar die lijnrecht tegenover elkaar staan om conflicten tussen gemeenschappen te voorkomen. We werken aan meer contact en samenwerking tussen traditionele lokale leiders enerzijds en de overheden, leger, politie anderzijds. En we bouwen aan een lokaal grensoverschrijdend vredesnetwerk. Daarin werken we met jonge krijgers in de verschillende ‘kraals’ in het grensgebied die informatie verzamelen rond conflicten en mensenrechtenschendingen. Ze geven dat door aan de plaatselijke organisaties waarmee PAX werkt. Deze analyseren die informatie en geven een advies hoe te handelen om conflicten te voorkomen of niet te laten escaleren.”

Lik op stuk
“We hebben een systeem opgezet waarbij we heel vroeg signalen opvangen over mogelijke conflicten. Dan hoor je: ‘die partij komt de grens over, die partij heeft daar geroofd, daar waren zoveel doden, de overheid is afwezig of reageert niet’. Op zo’n moment worden partijen die tegenover elkaar staan over drie landsgrenzen heen bij elkaar geroepen. Wat goed werkt is het gestolen vee weer bij de rechtmatige eigenaar bezorgen. Als de roof over de grens plaatsvindt, praten lokale partners met leger en politie. In Zuid-Soedan is dat wat moeilijker dan in Oeganda en Kenia. Er moet bewijs zijn om te weten, wie zijn er vermoord, hoeveel vee is er gestolen, wie compensatie verdient. Dan is het cruciaal als ons vredesnetwerk op alle niveaus voorwerk heeft gedaan en kan aantonen wat er precies is gebeurd.”

Rust en stabiliteit
Het grensoverschrijdende vredesprogramma bestaat nu tien jaar. Dat geeft aan dat werken aan vrede een kwestie is van lange adem en niet ophoudt bij landsgrenzen. De succesvolle methode heeft aan de Oegandese en Keniaanse kant van de grens rust en stabiliteit gebracht. Op de grens van Oeganda en Zuid-Soedan is er een maandelijkse markt waar verschillende groepen, clans en voormalige vijanden samen komen. Dat was vroeger ondenkbaar geweest. “Maar”, zegt Ketelaar, “ik zie kansen voor dit programma om nog verder uit te breiden met name in Zuid-Soedan. De gewelddadige burgeroorlog die daar woedt, hangt voor een deel samen met conflicten tussen gemeenschappen waar jonge krijgers en hun vee een belangrijke rol in spelen. Er moet meer aandacht komen voor deze grote groepen gewapende jongeren in de buitengebieden van Zuid-Soedan. Krijgers die geen perspectief hebben op een betere toekomst wil ik betrekken bij goed doordachte vredesprogramma’s die aansluiten op de lokale cultuur. Ik zeg zelf vaak: ‘Ik ben strijdbaar als er sprake is van onrecht’. Het werk van PAX en onze partners is nog lang niet klaar!”

Lees meer over het werk van PAX in het grensgebied van Zuid-Soedan, Oeganda, Kenia: Vredesdialoog en verzoening

Dit artikel verscheen eerder in PAX Magazine, editie 4, winter 2016. Je kunt je gratis abonneren op ons magazine. Je kunt PAX Magzine ook online lezen.