In Servië vormde het ineenstorten van de luifel van het stationsgebouw in Novi Sad op 15 november het startpunt van een grootschalige opstand tegen de zittende macht. Vijftien burgers kwamen die dag om, allerlei betrokkenen gaven elkaar de schuld. De burgers eisen dat de regering verantwoording aflegt over het overheidsfalen rond de recente renovatie van het stationsgebouw. Studenten begonnen de protesten en gaandeweg sloten meer en meer groepen zich erbij aan. Op 15 maart vond in Belgrado een massale demonstratie tegen corruptie plaats. Volgens onafhankelijke tellers namen tussen de 275.000 en 325.000 mensen deel.
De regering van president Vučić beschuldigt buitenlandse actoren en spreekt over landverraad. Ondertussen valt de politie kantoren van onafhankelijke NGO’s binnen, vooral de organisaties die steun ontvingen of ontvangen van USAID. Nu Trump USAID wil stoppen en Elon Musk het zelfs een criminele organisatie heeft genoemd, worden ook de Servische organisaties die met USAID samenwerkten, gecriminaliseerd. Jonge activisten zijn vastgezet op basis van een aanklacht dat zij plannen maakten om de regering omver te werpen.
De EU kijkt toe en houdt zich stil. Er zijn andere belangen dan democratie en mensenrechten, zoals de lithiummijn die – in weerwil van protesten van burgers en milieudeskundigen – in het westen van Servië wordt aangelegd. En natuurlijk moet voorkomen worden dat landen als Rusland en China nog meer invloed krijgen in Servië. Zo staat de focus van de EU op vermeende ‘stabiliteit’ in de weg van steun voor de burgers van Servië die veel meer dan hun eigen regering werken aan mensenrechten en democratische hervormingen.
Ook in Turkije begon een week geleden de huidige golf van grote protesten. Op 19 maart werd de burgemeester van Istanbul, Ekrem İmamoğlu, gearresteerd op verdenking van corruptie en omkoping. Algemeen wordt hij gezien als de grote uitdager van president Erdoğan. Ook onafhankelijke analisten zien in zijn arrestatie de hand van de president. Direct werd spontaan en in tal van steden door honderdduizenden mensen geprotesteerd. De overheid treedt hard op. Circa 2.000 demonstranten zijn de eerste tien dagen na de arrestatie van de burgemeester vastgezet, maar de protesten gaan door.
Brussel zit ermee in de maag
Turkije wordt als kandidaat-lidstaat geacht democratie en mensenrechten serieus te nemen, maar een harde veroordeling is niet te verwachten. Turkije is voor de EU een partner voor indamming van de migratie naar de EU, voor handel en energie en ook voor de ontwikkeling van de Europese wapenindustrie. Bovendien controleert Turkije de toegang tot de Zwarte Zee en is daarmee van belang voor onderhandelingen over het einde aan de oorlog in Oekraïne. Met al deze vormen van samenwerking zijn miljarden gemoeid. Jammer voor de demonstranten in Istanbul en andere steden, maar op Europese druk op Ankara hoeven ze niet te rekenen.
De EU wil daadkrachtig overkomen en grootse plannen maken, zeker nu de trans-Atlantische samenwerking snel afbrokkelt. De geopolitieke ontwikkelingen maken een krachtig en slagvaardig Europa ook noodzakelijk. Maar als de EU en de EU-lidstaten daarbij de burgers die zich in landen als Servië en Turkije inzetten voor democratie, mensenrechten en solidariteit, als een baksteen laten vallen, wordt dat sterke Europa niet meer dan een lege huls. We moeten niet kiezen voor de bullebakken, maar voor de burgers!
Democratie onder druk
Democratie staat wereldwijd onder druk! Niet alleen als gevolg van acties van anti-democratische en autocratische regimes, maar ook door de opkomst van anti-democratische populistische bewegingen en partijen in democratische staten.
Maatschappelijke organisaties, bedrijven en andere actoren in de samenleving moeten een rol spelen bij het aanpakken van die problemen en uitdagingen in gevestigde democratieën, zwakke democratieën en autocratieën.
Daarom zijn wij deel van de Nederlandse Democratie Coalitie, een samenwerking tussen Nederlandse NGO’s die zich inzetten voor het versterken en verdedigen van de democratie in Nederland en daarbuiten.
Het is ons doel om een verder verval van de democratie tegen te gaan en democratie op elke mogelijke manier te versterken.
De Nederlandse Democratie Coalitie is een initiatief van Foundation Max van der Stoel, Meer Democratie, Netherlands Helsinki Committee, The Hague Academy for Local Governance en PAX.
