‘Wij zijn inwoners maar geen burgers’, die opmerking van een Palestijnse vredesactivist in Oost-Jeruzalem somt op wat ik in mijn onderzoek merk. De demografische weegschaal in Jeruzalem wordt angstvallig in de gaten gehouden. Een reeks aan maatregelen en beperkingen is in het leven geroepen om het aantal Palestijnse inwoners in Jeruzalem naar beneden te krijgen.
Half juli reisde ik voor mijn traineeship bij PAX af naar Jeruzalem. Een week lang heb ik daar onderzoek gedaan naar de wijze waarop de Israëlische autoriteiten de Joodse meerderheid in deze, voor velen heilige, stad probeert te behouden. Daarbij keek ik vooral naar hoe veiligheidsmaatregelen worden ingezet om dit doel te behalen. Juist veiligheid bleek de bewuste week van mijn bezoek aan Jeruzalem een actueel en heel gevoelig onderwerp.
Spanningen rond de Al Aqsa moskee
De vrijdag voor mijn komst waren er in het oude centrum van Jeruzalem twee Israëlische politieagenten doodgeschoten door drie Israëlische Arabieren. Ook de drie aanslagplegers werden gedood. Dit incident vond plaats vlakbij de plek die voor Joden bekend staat als de Tempelberg, en voor Moslims als de Haram al-Sharif. Al sinds het najaar van 2015 is er een toename van het aantal aanvallen in Jeruzalem. Echter, een aanval met vuurwapens was nog niet eerder voorgekomen. De Israëlische autoriteiten besloten hard in te grijpen en de heilige plaats voor twee dagen te sluiten. Na de heropening werden er metaaldetectoren geplaatst bij de ingang naar de Tempelberg/Haram-al Sharif.
Vanuit Israëls perspectief was dit een kwestie van veiligheid, en de genomen maatregelen zouden daarmee volledig gerechtvaardigd zijn. Maar wat door de Israëliërs als een routine veiligheidsmaatregel werd gezien, interpreteerden de Palestijnen als een uitbreiding van de Israëlische controle over deze heilige plek en daarmee een overtreding van de status quo. Zo stelde de Israëlische vredesorganisatie Ir Amim: “Israel’s introduction and manning of metal detectors at two of the gates to the compound and normalizing of security checks imposes Israeli sovereignty in violation of arrangements established and respected since 1967.”
De Palestijnen konden wat zij ervoeren als een aantasting op de ongehinderde toegang tot hun heilige plaats, en de onderdrukking die dat symboliseerde, niet tolereren. Ruim twee weken lang besloten zij dit gebied te boycotten en daarvoor in de plaats ver van de metaaldetectoren in de straten rondom de oude stad van Jeruzalem te bidden. Deze openbare gebedsbijeenkomsten waren het begin van een verzetsbeweging die op veel plekken geweldloos verliep. Een aantal keren kwam het echter wel tot intense en gewelddadige confrontaties tussen de Israëlische veiligheidsdiensten en de Palestijnen.
Oost-Jeruzalem
De spanning in Jeruzalem was tijdens mijn bezoek half juli om te snijden en dat beïnvloedde ook mijn eigen bewegingsruimte in de stad. Het leven in West-Jeruzalem leek weinig ontwricht door de gebeurtenissen, terwijl de situatie in het oude centrum en de Palestijnse wijken in Oost-Jeruzalem, waar een groot deel van mijn onderzoek op was gefocust, onvoorspelbaar was, waardoor ik er nauwelijks naartoe kon. Mijn enige beeld van Oost-Jeruzalem vormde zich vanaf hoge uitkijkpunten boven de stad. Toch waren de fysieke verschillen met West-Jeruzalem al op zo’n 200 meter afstand goed zichtbaar. De grootschalige militaire aanwezigheid, de checkpoints, de staat en compactheid van de woningen, de watertanks op de daken, het afval in de straten en de onmiskenbare aanwezigheid van de zo’n acht meter hoge veiligheidsmuur.
Demografie en veiligheid
In Jeruzalem wonen naar schatting ruim 300.000 Palestijnen waarvan het overgrote deel in het door Israël bezette Oost-Jerusalem gevestigd is. Momenteel staat de demografische weegschaal in Jeruzalem op 37% Palestijnen en 63% Joden. Het is geen geheim dat dit een verdeling is die de Israëlische autoriteiten graag in stand wil houden en liever nog wil zien stijgen aan de kant van de Joodse inwoners. “Palestijnen worden gestraft omdat ze hier [in Oost-Jeruzalem] zijn. We zijn aanwezig maar worden beschouwd als afwezig. We zijn inwoners maar geen burgers”, vertelt een Palestijnse vredesactivist. De angst van de Israëliërs om de Joodse meerderheid te verliezen is groot. Dit heeft geleid tot een reeks aan maatregelen en beperkingen om het aantal Palestijnse inwoners in Jeruzalem naar beneden te krijgen.
De lijst met maatregelen is lang en een aantal wordt door de Israëlische autoriteiten gerechtvaardigd vanuit veiligheidsoverwegingen. De veiligheidsmuur in Oost-Jeruzalem is hier een goed voorbeeld van. De muur die volgens de Israëlische overheid bedoeld was om aanslagen te voorkomen en kwaadwillenden tegen te houden, is gebouwd op een wijze waardoor er zo veel mogelijke Joodse nederzettingen onder de gemeente Jeruzalem vallen en zo weinig mogelijk Palestijnse wijken. “In de jaren 70 werd er door de Israëlische autoriteiten geprobeerd de Joodse meerderheid te behouden door het implementeren van een beleid dat het leven van de Palestijnen zo moeilijk maakte dat ze geen andere keus hadden dan te vertrekken. Nu blijkt dat dit beleid niet voldoende werkt proberen ze de grenzen van de stad te veranderen zodat de muur de nieuwe grens wordt en duizenden Palestijnen hun [Israëlische] blauwe ID verliezen”, stelt de Israëlische deskundige Meir Margalit. De muur heeft momenteel al 140.000 inwoners van Palestijnse wijken in Oost-Jeruzalem volledig afgescheiden van het centrum van Jeruzalem. Sommige Palestijnse wijken die oorspronkelijk deel uitmaakten van de gemeente Jeruzalem en de staat Israël, bevonden zich met de bouw van de muur van de één op de andere dag in de Westelijke Jordaanoever. Daarnaast betekent de muur in de praktijk een ernstige belemmering van de bewegingsvrijheid van Palestijnen in de gehele regio.
De muur toont aan dat de grote bezorgdheid omtrent veiligheid direct kan worden gelinkt aan de angst voor, en de strijd tegen, het verliezen van de Joods-Israëlische meerderheid in Jeruzalem. “Louter de aanwezigheid van Palestijnen veroorzaakt al angst bij Israëliërs”, vertelt een Palestijnse vredesactivist.
De fragiele stabiliteit in Jeruzalem
Voor Palestijnen voelde het drie weken geleden alsof er ook een Joodse (veiligheids-)stempel gedrukt zou gaan worden op het gebied rondom de Al Aqsa moskee, één van de weinige heilige plaatsen in Jeruzalem waar zij, naar hun gevoel, hun eigen identiteit nog in enige vrijheid kunnen beleven. Een golf van onrust niet alleen in Jeruzalem maar ook in omringende landen was het gevolg. De rust in Jeruzalem lijkt inmiddels weer enigszins teruggekeerd maar de fragiele stabiliteit in de stad heeft weer flink wat klappen te verduren gehad.
