Stookt al-Qaeda het vuurtje tussen sjiiten en soennieten in Irak verder op of is de invloed van al-Qaeda helemaal niet zo groot, maar komt het de huidige machthebbers goed uit het geweld tussen sjiieten en soennieten zo te framen? Thirsa de Vries, die voor vredesorganisatie IKV Pax Christi regelmatig Irak bezoekt, sprak met enkele betrokken Irakese burgers.
Mohammed* komt uit Falluja. Hij is student en activist en noemt zichzelf “de Ambassadeur van Burgerschap” in de provincie Anbar, nu toneel van hard optreden van de Irakese overheid tegen al-Qaeda. De afgelopen dagen heeft hij drie familieleden verloren. Ook is het huis van zijn buren door een raket geraakt. De familie die er woonde is omgekomen.
Mohammed is sektarisme, geweld tussen religieuze stromingen, spuugzat. Hij is soennitisch, maar vooral ook Irakees. Begin 2013 meldde hij zich aan om deel te nemen aan een vredesprogramma gericht op het tegengaan van sektarisme en het promoten van burgerschap, genaamd “Kulluna Muwatinun – Wij zijn allemaal burgers”. In het kader van dit programma ontmoette hij leeftijdsgenoten uit heel Irak die hij anders nooit had leren kennen. Ook startte hij met zijn eigen vrienden in Anbar een zogenaamde “Ambassade van Burgerschap in Anbar”. Deze jongeren organiseren uitwisselingen met sjiitische leeftijdsgenoten en bezoeken elkaars heilige plaatsen. Niet in Anbar, maar in Baghdad. In Anbar is zoiets te gevoelig en te gevaarlijk.

Al-Qaeda
Wie zijn de leden van al-Qaeda in Irak? Ik vraag het aan Jamal al-Jawahiri, een activist uit Baghdad. Hij trekt in twijfel of het wel allemaal al-Qaeda strijders waren die Falluja innamen. “Het leger had Falluja omsingeld, hoe konden er opeens honderden al-Qaeda strijders zijn? Waar kwamen die vandaan?” Het is een vraag die vaker klinkt in Irak. “Onze premier al-Maliki drijft de mensen in Anbar in de handen van al-Qaeda. Al meer dan een jaar demonstreren ze tegen de regering van al-Maliki, maar die heeft geen enkele poging ondernomen om met hen in gesprek te gaan. Honderden soennieten zitten in de gevangenissen, hun leiders worden gearresteerd. Iedereen die tegen al-Maliki is, wordt gearresteerd, daar begint het op te lijken”. Jamal is zelf sjiiet. Mensen die bruggen proberen te slaan tussen de diverse bevolkingsgroepen liggen in Irak al geruime tijd onder vuur. Jongeren die mee doen aan het hierboven beschreven programma worden bedreigd. Niet de soennitische jongeren, maar de sjiitische jongeren worden bedreigd. Het establishment wil de status quo in stand houden.
Sektarisch geweld niet nieuw
Het vroegste geweld tegen minderheden begon al begin twintigste eeuw, maar de Amerikaanse interventie na de Golfoorlog opende een beerput. De strijd duurt nog steeds voort. 2014 wordt een allesbepalend jaar voor de toekomst van Irak. De machtsstrijd is heviger dan ooit sinds het vertrek van de Amerikanen. Enkele maanden geleden schatten experts de kans dat minister-president al-Maliki de verkiezingen, gepland voor 30 April, zou winnen nog als gering. Zowel de Amerikanen als de Iraniërs weigerden hem volledig te steunen. Tijdens een recent bezoek in Washington kreeg al-Maliki te horen dat zijn sektarisch beleid contraproductief is. Het resultaat is inmiddels zichtbaar.
Identiteitscrisis
Volgens Saad Salloum, een academicus en activist die in juni nog in Nederland was, zijn Irakezen sinds 2003 in een identiteitscrisis gekomen. Wat bekent het om Irakees te zijn in post-Saddam Irak? “Voor soennieten betekent het dat je geen kansen hebt op een baan, dat je als terrorist wordt bestempeld. Voor christenen betekent het dat je doelwit bent van al-Qaeda. Voor sjiieten betekent het… Maar is het zo simpel?” Saad begon een zoektocht naar identiteiten. Hij reisde het land rond. Mensen ontmoeten die ook Irakees waren, maar anders: zwarten in Basra, Bahai in Suleymanya, Yezidi’s in Dohuk. Hij kwam erachter dat ze allemaal dezelfde wens deelden. Eén visie hebben op het Irakees-zijn, namelijk wonen in een land dat open staat voor alle mensen ongeacht afkomst of religie . Om dat mogelijk te maken zijn politieke leiders nodig die zich inzetten voor álle burgers in het land, die Irak de pluralistische welvarende staat maken die het kan zijn. Maar zo ver is het nog lang niet, want Irakese leiders vertegenwoordigen vooral hun eigen sektarische groep. De student Mohammed denkt er anders over, en met hem vele jongeren. Als ‘Ambassadeur’ ontvangt hij op FaceBook steunbetuigingen van jongeren die ‘collega Ambassadeur’ zijn. De meeste berichten komen uit Zuid-Irak. Van Sjiieten.
*Vanwege veiligheidsredenen is de naam van Mohammed veranderd.