Een oorlog beschrijven is ontzettend moeilijk, onmogelijk bijna, toch lijkt het journaliste en regisseuse Waad Al-Kateab gelukt. Honderd minuten lang dompelt ze de kijkers van haar film For Sama onder in haar leven in Aleppo. Net zo veel minuten zat ik geboeid en ontroerd te kijken naar de beelden. Van tranen bedwingen was al geen sprake meer. Ik liet ze maar de vrije loop en zag door waterige ogen een kerstverhaal ontrollen.
Van mijn PAX-collega’s die op Syrië werken en van de Syrische vluchtelingen met wie we samenwerken had ik natuurlijk al van de gruwelen gehoord. Ik had eerder de vernietiging van Aleppo gezien, nota bene gefilmd door een Russische drone. Maar zonder de beelden van de mensen in die stad en zonder hun menselijkheid te zien in hun lijden en in hun vreugde en zorg, blijft Aleppo een prachtig decor voor een film of een toneelstuk dat steeds verder afbreekt, afbrokkelt. Waad Al-Kateab trekt mij als kijker de gebombardeerde huizen van Aleppo in. We volgen haar naar de geïmproviseerde ziekenhuizen die haar man met vrienden tegen de klippen op uit de grond trekt en na bombardementen weer moet verlaten.
Midden in de oorlog wordt een kind geboren
Een of twee keer klinkt de vraag: waarom doet het Westen niets? Die vraag heeft dan al honderd keer in mijn hoofd geklonken. Het is surrealistisch dat Rusland het regime van Assad helpt met bombardementen op huizen van burgers en, heel nauwkeurig, op ziekenhuizen. We zien beelden van de helikopters boven Aleppo en het vallen van vatbommen. En net als we denken dat we weggespoeld worden door tranen van machteloosheid en wanhoop wordt er een kind geboren. Waad maakt de film voor Sama, haar dochtertje, dat daar in Aleppo ter wereld komt.
Dit is een kerstverhaal, denk ik plots
For Sama is een kerstverhaal. Het is een verhaal van de mens die in den beginne, volgens dat oude principe, door God geschapen is. Liefdevol, naar recht zoekend, weerbaar. En onweerstaanbaar is het, dit verhaal van de zwangerschap en de geboorte onder onmogelijke omstandigheden.
In de tijden dat Obama president van de Verenigde Staten was en Assad de scepter zwaaide over Syrië, verbleven Waad en Hamza, haar man, in de oude stad Aleppo. De maagd, de jonge vrouw, Waad nu werd zwanger. Toen zij de aanzegging kreeg op de zwangerschapsteststrip, sloeg zij een zucht van vreugde, ze sloeg de handen voor de mond en de ogen op. Zij dankte God. Mijn hemel! Zo zou ze heten. Hemel. Sama.
Assad nu had gehoord dat er een kind geboren zou worden uit een oud geslacht dat hem van de troon zou stoten. Daarom besloot hij om iedere pas geboren baby te vermoorden. Hij stuurde zijn helikopters en bombardeerde alle huizen. Nergens was meer een veilige plek in de kapot geschoten stad en zo werd ergens diep in een kelder Sama geboren. Het kind wordt met grote vreugde, door de engelen van Aleppo, verwelkomd. Overal blonk en klonk vuurwerk en van heinde en verre kwamen de belegerde Syriërs om feest te vieren.
Toen het kind nog steeds niet gevonden en gedood was, vroeg Assad zijn vriend Poetin, de Grote Beer uit het Oosten, hem te helpen. Toen werden ook de ziekenhuizen beschoten en vernietigd. Het aantal doden was verschrikkelijk, maar de gewonden werden gebracht bij Waad, Sama en de man van Waad, Dr. Hamza, en hij genas vele mensen. Ook een kind werd na een keizersnede uit de klauwen van de dood gered.
De vernietigende legers van Assad nu drongen zo ver de stad in dat Sama met haar ouders moest vluchten naar het land van de vetpotten, de VS. En zo groeide Sama op. Wachtend op haar terugkeer.
Vrede, dat is de bedoeling
De film komt in het begin van het nieuwe jaar in de bioscopen. Aarzel niet, ga hem zien. Het is een heftig verhaal, maar ik hoop dat de gedeelde verontwaardiging en liefde ons gezamenlijk bergen zal laten verzetten. Voor een toekomst voor Sama en haar volk zoals die in den beginne bedoeld was. Want door For Sama voel je aan alles dat er maar één bedoeling was en is: vrede.
Lees hier de afscheidsrede van Jan Gruiters waarin hij ook spreekt over de indruk die de film For Sama op hem maakte.