In Gaza stapelen honderdduizenden tonnen vuilnis zich op langs straten, in kampen met honderdduizenden vluchtelingen en in grote afvalbergen langs de kust, tussen tenten in ontheemde burgerkampen en naast het puin in achterafstraatjes. De ineenstorting van afvalbeheer sinds 7 oktober 2023 verergert de crisis in de volksgezondheid voor burgers die al hevig lijden onder het oorlogsgeweld. Dat blijkt uit een nieuwe uitgebreide satelliet-analyse door PAX.
Palestijnen lijden al aan ondervoeding, een verbrokkeld gezondheidssysteem en dagelijkse blootstelling aan ziekten en vervuiling door de maandenlange verwoesting als gevolg van Israëls militaire campagne . Voor het rapport ‘War and Garbage in Gaza‘ hebben we satellietbeelden en open-source onderzoeksmethoden (OSINT) gebruikt om in kaart te brengen hoe Gaza dreigt te verdrinken in afval na maandenlange gevechten. De bevindingen omvatten meer dan 225 afvallocaties verspreid over heel Gaza, van enorme afvalhopen van honderden meters lang tot kleine stortplaatsen die zijn veranderd in broedplaatsen van gevaarlijke ziektes en vervuiling. Deze crisis komt boven op de vele andere, door conflicten veroorzaakte vervuiling waarmee Gaza te kampen heeft, zoals we in december 2023 beschreven in het PAX-rapport ‘Uninhabitable’.
‘Het lijden van de mensen in Gaza wordt verergerd door de verslechterde leefomstandigheden waar ze dagelijks mee te maken hebben,’ zegt Wim Zwijnenburg, projectleider humanitaire ontwapening en een van de auteurs van het rapport, ‘Omringd door rottend afval, brandend plastic en levend in angst voor bombardementen, wordt de situatie met de dag nijpender. Het is urgent dat de internationale gemeenschap humanitaire organisaties ondersteunt bij het aanpakken van deze problemen, zowel momenteel als straks in de wederopbouw fase.’
Voor het onderzoek zijn duizenden foto’s en video’s van traditionele en sociale mediabronnen en vele gigabytes aan hoge resolutie satellietbeelden van Planet bestudeerd.
Enorme afvalhopen
‘Door beelden die gedeeld worden op social media te combineren met satellietbeelden hebben we de mogelijkheid de catastrofale schaal van deze onderbelichte maar existentiële bedreiging voor de de gezondheid van burgers inzichtelijk te maken ,’ zegt Marlina Zigka van Princeton University en medeauteur. De combinatie van beeldmateriaal vanuit verschillende perspectieven helpt om de omvang en bedreiging afvalcrisis in kaart te brengen. Daardoor kunnen uitspraken worden gedaan over de potentiële impact op de direct gezondheid, en lange-termijn gevolgen voor de leefomgeving van miljoenen Palestijnen in Gaza.
Grote bergen vuilnis hopen zich op vlakbij of zelfs in overvolle vluchtelingenkampen, waardoor het gevaar voor de toch al zwakke gezondheid van de vluchtelingen toeneemt. Daarnaast liggen er bergen afval voor de kust, waardoor de zee vervuild raakt of op plaatsen waar landbouwgrond en grondwater kan worden aangetast. Het afvalverwerkingssysteem in Gaza, dat voor de oorlog al beperkt was, is volledig ingestort: vuilniswagens zijn vernield en het Israëlische leger weigert de toegang tot officiële afvalstortplaatsen.

Ernstige gevolgen voor de gezondheid
Afvalverwerking is misschien niet het eerste waar je aan denkt bij de huidige humanitaire crisis in Gaza. Maar uit andere gewapende conflicten waar PAX onderzoek doet, en uit bredere analyse van de gevaren van afval blijken de gevolgen van vuilnis voor de gezondheid groot. Afval trekt ongedierte en insecten aan, wat leidt tot de verspreiding van besmettelijke ziekten zoals cholera en huidziekten. Afvalverbranding – een manier voor de lokale bevolking om de noodsituatie het hoofd te bieden – zorgt voor de luchtvervuiling wat weer kan leiden tot ademhalingsproblemen. Een bijzondere risicogroep zijn zogenaamde wastepickers, meestal kinderen die door het afval scharrelen op zoek naar voedsel en bruikbare materialen. Zij lopen extra risico’s door gevaarlijke stoffen in het afval, zoals medisch afval en industriële chemicaliën. Er zijn ook steeds meer aanwijzingen dat conflictvervuiling gepaard gaat met de verspreiding van antibiotica-resistentie, wat de gezondheidscrisis verder kan verdiepen. Grotere vuilstortplaatsen vormen een bedreiging voor de bodem en het grondwater door de mix van chemicaliën van plastic, olie en andere giftiger materialen, dat de bodem intrekt. Op de lange termijn draagt de uitstoot methaan door stortplaatsen bij aan een toename van de uitstoot van broeikasgassen.
De VN heeft niet voor niets gewaarschuwd voor het ‘stille gevaar’ van het afval voor humanitaire hulp. Mede daarom is effectief gebruik van open-source documentatie en satellietbeelden essentieel om deze verborgen risico’s onder de aandacht te brengen en ervoor te zorgen dat deze worden meegenomen in de wederopbouw fase om zo burgers beter te beschermen.

Humanitaire organisaties en lokale vrijwilligerscomités hebben ad-hoc initiatieven opgezet om het afval naar minder risicovolle locaties te verplaatsen. Toch blijft deze massale vuilnis opeenhoping een blijvend en lange-termijn risico voor de gezondheid en leefomgeving van burgers.
Meer lezen
- War and Garbage in Gaza
- Marilena Zigka, studente aan Princeton University en co-auteur van het rapport, maakte een ArcGis Storymap met visualisatie. Die kun je hier bekijken.