Dragen drones bij aan de bescherming van burgers in conflictgebieden? Deze fundamentele vraag komt niet aan de orde in het advies van de Commissie van Advies inzake Volkenrechtelijke Vraagstukken (CAVV) dat deze week werd gepresenteerd.
Hieronder het opiniestuk van Wim Zwijnenburg in reactie op het CAVV advies, zoals op 19 juli gepubliceerd in dagblad Trouw:
Drones zijn het antwoord op de verkeerde vraag
Is het gebruik van bewapende drones volkenrechtelijk verantwoord? Dat is de centrale vraag in vrijwel alle discussies over de toegenomen inzet van onbemande vliegtuigen. Zo ook in het deze week gepubliceerde adviesrapport over drones van de Commissie van Advies inzake Volkenrechtelijke Vraagstukken (CAVV). Het is een sterk rapport met belangrijke aanbevelingen voor gedragsregels die schendingen van het volkenrecht moeten voorkomen bij het gebruik van drones. En toch wringt het: want door alleen te kijken naar de rechtmatigheid van het gebruik van drones wordt wederom niet gekeken naar de veel grotere vraag: welk ‘probleem’ lost de drone eigenlijk op? Drones zijn wapens en dus nuttig op het slagveld. Maar dragen drones nu ook bij aan de bescherming van burgers in conflictgebieden? Verlagen ze niet de drempel om geweld te gebruiken? Is democratische controle nog wel mogelijk bij de massale inzet van deze wapens? Draagt oorlog met een afstandsbediening uiteindelijk bij aan een veiligere wereld?
Heel goed dat er met het CAVV-rapport nu aanzetten zijn voor een juridisch kader. Het feit dat een wapen onder voorwaarden ingezet mag worden, betekent echter nog niet dat we het ook moeten willen. En al zouden we het willen, voor welk doel dan eigenlijk?
Een vertegenwoordiger van de defensie-industrie drukte het zo uit: “We don’t actually know what the problem is; we just know that the solution is UAV’s.” UAV’s, oftewel onbemande vliegtuigen, zijn in korte tijd opgekomen en nu al niet meer weg te denken. Maar we gaan te makkelijk mee in een discours waarin de toon wordt gezet door bewonderaars van nieuwe technologische middelen en niet door mensen die zich buigen over de vraag wat die nieuwe technologie bijdraagt – of afdoet – aan een lange termijnoplossing voor conflicten en voor onveiligheid van burgers.
Drones maken het mogelijk om tegenstanders gemakkelijker te doden, ze stellen ons in staat om burgers 24 uur per dag in de gaten te houden en ze zorgen ervoor dat “onze eigen jongens” minder vaak in de frontlinie terecht komen. Maar drones helpen niet bij het oplossen van de problemen die de conflicten van onze tijd voeden. Drones zijn het antwoord op onze angsten, het onvermogen om in te zetten op een lange termijn visie voor het bereiken van een vreedzame oplossing. Ze helpen niet tegen de marginalisering van minderheden of tegen oplopende spanningen veroorzaakt door klimaatverandering, schaarste of tegen problemen door militarisering van een samenleving. In de praktijk, op de grond in Afghanistan, Irak, Jemen, Pakistan en Somalië helpen drones ons om makkelijker oorlog te voeren. Maar schoner worden die oorlogen er niet door. En korter of efficiënter ook niet.
Het lijkt erop dat Afghaanse burgers hun naasten verloren omdat aanvallen met drones tien keer zoveel meer burgerslachtoffers maken dan bemande toestellen, aldus recentelijk onderzoek van het Amerikaanse leger. Zij zullen een andere opvatting hebben over ‘combat proven qualities’. En toch voorkomt dat alles niet dat de Europese Unie nog eens miljarden euro’s aan belastinggeld uittrekt voor de snel groeiende militaire en civiele drone industrie.
Drones zijn instrumenteel voor een selectief buitenlands beleid dat niet de bevordering van vrede centraal stelt maar de rechtvaardiging van oorlog om geopolitieke belangen. De keuze voor wapensystemen nu, beïnvloedt hoe en waar we vechten in de nabije toekomst. Bij een beslissing van Nederland om bewapende drones aan te schaffen is een juridische rechtvaardiging een cruciaal,
maar uiteindelijk ook klein onderdeel van de eigenlijke discussie. Die grotere discussie – over nut, noodzaak en wenselijkheid van bewapende drones – moet eigenlijk nog beginnen.
