Toespraak Anna Timmerman tijdens herdenking 75 jaar na Hiroshima in Vlaardingen:
“Het lijkt Hiroshima of Nagasaki wel”. Dat waren de woorden van de gouverneur van Beiroet gisteren, terwijl hij rondliep door zijn stad en zijn tranen niet kon bedwingen. We hebben allemaal de beelden gezien; eerst veel rook en dan ineens, van het ene op het andere moment de totale vernietiging.
Natuurlijk was dat geen kernbom. Maar het lijkt onmogelijk om vandaag niet ook te denken aan al die Libanezen die al zo veel te verstouwen kregen. Het land dat zoveel vluchtelingen opnam, dat al in een economische en een politieke crisis zat en daarbovenop nog moest dealen met Corona.
Dit jaar is het 75 jaar geleden dat Amerika een bom liet vallen op Hiroshima, en lijkt het eenvoudiger dan ander jaren om ons voor te stellen wat het betekent als je leven van het ene op het andere moment totaal veranderd. We zitten midden in een pandemie en de explosie in Libanon liet ons even heel erg dichtbij komen. Dichtbij de verhalen van overlevenden van Hiroshima, zoals dat van Setsuko Thurlow. Op 6 augustus 1945 om 8:15 uur werd Hiroshima door een atoombom vernietigd. Drie dagen later op 9 augustus trof Nagasaki hetzelfde lot. Setsuko was 13 jaar en zegt hierover: “In een enkele lichtflits werd mijn geliefde Hiroshima een uitgestorven plek met overal puinhopen, skeletten en zwartgeblakerde lijken”.
Minstens 210.000 mensen kwamen om door deze bommen. Niet alleen door de enorme vuurbal in het centrum van de ontploffing, die alles verdampt wat in de buurt is en niet alleen door de directe overdosis aan straling. Ook de besmetting van water, het neer regenen van radioactieve as en het wegvagen van iedere vorm van gezondheidszorg droegen bij aan het onvoorstelbare lijden van de gemeenschappen van Hiroshima en Nagasaki. Zelfs nu nog moeten overlevenden en hun nabestaanden leven met de langetermijngevolgen van de bombardementen.
Ik ben een kind van de Koude Oorlog. Ik droomde als zevenjarige over de bommen die in de Sovjet Unie stonden. Ik groeide op in Amsterdam met het idee dat er zo’n bom gericht stond op mijn stad. Nou ben ik gaan werken voor PAX, dus ik was misschien ook niet een gemiddeld kind dat ik me hier zo’n zorgen over maakte, maar toch. Als kind van een jaar of negen haalde ik mijn moeder over om mee te lopen in de grote demonstratie tegen kernwapens in Nederland.
Een goede vriendin van me heeft een bordje dat ze meeneemt naar iedere demonstratie, van Black Lives Matter tot de vrouwenmars. Daar staat op: “I can’t believe I am still protesting this shit”.
Zo voelen wij ons vandaag ook. Opgegroeid in de jaren van Lubbers, kan ik het niet geloven dat we Rutte in 2020 weer diezelfde brief sturen: Herdenk Hiroshima en Nagasaki en haal de bommen weg uit Volkel.
Negen landen hebben de wereld bij de keel. Ze bezitten samen 13.500 kernwapens. Veel sterkere dan die uit 1945. We kunnen de aarde heel wat keren vernietigen. Het lijkt moeilijk te geloven dat deze wapens ook hier in Nederland liggen. Maar het is wel zo. Het is bizar dat het democratische proces wordt verstoord om deze wapens te beschermen. Dat onze vertegenwoordigers in de Tweede Kamer niet in openheid met de minister kunnen praten over deze wapens.
Nederland is gastheer van zeker 20 Amerikaanse B61 kernwapens en heeft een kernwapentaak binnen de NAVO. Deze bommen worden binnenkort vervangen. Dit is niet alleen kostbaar, maar zorgt er ook voor dat deze wapens nieuwe capaciteiten zullen krijgen die de drempel om nucleaire wapens te gebruiken zal verlagen. Het vasthouden aan de Nederlandse kernwapentaak door het kabinet, is geen bondgenootschappelijke verplichting maar een eigen (politieke) keuze. In het verleden hebben NAVO-bondgenoten aangetoond dat ook andere keuzes mogelijk zijn, door bijvoorbeeld Amerikaanse kernwapens van hun grondgebied te laten verwijderen.
De enorme explosie in Beiroet, Libanon, met al die vreselijke gevolgen voor de mensen daar, schokte me. En het zorgt ervoor dat ik zenuwachtiger ben dan ooit om de aanwezigheid van Amerikaanse tactische kernwapens in Europa. Het dient bovendien geen militair nut, terwijl ze wél het risico verhogen op nucleaire incidenten, diefstal, blunders of terroristische incidenten. Actie blijft nodig. We mogen niet opgeven totdat deze wapens uit Nederland weg zijn.
Daarvoor zijn activisten in het hele land hard nodig. De Ambassades voor Vrede spelen een heel belangrijke rol. Ik wil jullie allemaal heel erg bedanken dat jullie vandaag hier bij elkaar zijn gekomen. Dat je de mensen in je omgeving, vrienden, familie en collega’s vertelt over vandaag, dat we samen zorgen dat Nederlanders zich weer bewust worden van de kernwapens in Volkel en de risico’s daarvan. Jullie zijn onderdeel van een wereldwijd netwerk van mensen die zich inzetten voor een einde aan kernwapens.
Mensen van over de hele wereld hebben samen aandacht geëist voor de humanitaire gevolgen van ieder gebruik van kernwapens. Van de atoombom overlevenden die hun persoonlijke verhalen blijven delen met diplomaten en politici, tot mensen in heel Nederland die door het burgerinitiatief te tekenen, Nederland opriepen kernwapens te verbieden. Deze erkenning van de humanitaire gevolgen van ieder gebruik van kernwapens leidde tot de aanname van het VN-Kernwapenverbod. Op dit moment hebben 82 landen dit Verdrag getekend en 40 landen het geratificeerd.
Vandaag staan we stil bij de bombardementen in Nagasaki en Hiroshima. Dat is niet makkelijk. Want de Amerikanen zijn hier de daders, maar de Amerikanen hebben ons in 1945 bevrijd. De bommen markeren het einde van die Tweede Wereldoorlog in Azië. We herdenken deze slachtoffers terwijl we ook weten het Japanse leger zelf enorm heeft huisgehouden in Azië en dat Japan zich nooit heeft verantwoord op de manier waarop Duitsland dat bijvoorbeeld wel heeft gedaan. Dat weten we, we zijn ons daar samen bewust van. We herdenken hier om stil te staan bij de burgerslachtoffers die zo vreselijk getroffen zijn. We vragen aandacht voor deze wapens, zodat we niet vergeten wat de kracht is, de vernietigende potentie van deze wapens. We doen dat omdat we willen dat niemand ooit nog mee hoeft te maken wat de mensen in Hiroshima en Nagasaki moesten meemaken.
Onze vrijheid in 1945 kwam met een prijs, ging ten koste van de vrijheid van anderen. We leven in een rare tijd. Ik groeide op met Thatcher, Reagan en Brezjnev en dacht dat het niet gekker kon worden. Nu leven we in de tijd van Trump, Poetin en Johnson. Het is ons nog niet gelukt om kernwapens de wereld uit te krijgen. Maar als ik zie wie er bij de knoppen kan, dan ben ik misschien wel banger dan als meisje op de lagere school. We mogen niet opgeven. De leus van lang geleden geldt nog steeds: Help kernwapens de wereld uit, om te beginnen uit Nederland.