Deze week is het tien jaar geleden dat de Syrische revolutie begon. Geïnspireerd door de revoluties in Tunesië en Egypte durfden Syriërs te dromen van verandering en gingen ze massaal de straat op om na 40 jaar dictatuur een leven in vrijheid en waardigheid te eisen.
Het is ook precies tien jaar terug dat ik voor het laatst in Damascus was, de stad waar ik zo van hield en die voelde als mijn tweede thuis. Verandering hing in de lucht. Voor maart 2011 hoorde ik alleen achter gesloten deuren hoe het er echt aan toe ging in Syrië. Maar ineens spraken activisten, met wie ik al jaren in stilte samenwerkte, openlijk en opgewonden over de geest die uit de fles was. Voor het eerst liepen we rustig op straat over politiek te praten. Voor het eerst konden we in een cafeetje bespreken wat er aan de hand was, in plaats van op een kantoortje met de deuren op slot. Ze vertelden me over de tieners die waren opgepakt in Deraa en over een demonstratie die de volgende dag zou plaatsvinden bij het Ministerie van Binnenlandse Zaken, om de vrijlating van de politieke gevangenen te eisen. Ik zag een opwinding en hoop die ik niet eerder had meegemaakt. Toch waren er ook zorgen. Een van mijn vrienden, een oudere intellectueel die boeken over geweldloosheid uitgaf en in zijn huis workshops organiseerde over geweldloos activisme, zei: “We zijn er niet klaar voor. Maar de jongeren zijn niet meer te houden.”
Vertrouwen in elkaar
In de dagen na mijn laatste bezoek aan Damascus braken op verschillende plekken in Syrië protesten uit, die al snel groeiden en zich verspreidden over het hele land. Mensen voelden zich voor het eerst vrij, hervonden hun waardigheid. Mensen met allerlei sociale, geografische en religieuze achtergronden durfden voor het eerst met elkaar samen te werken en elkaar te vertrouwen. Het leek een droom die waarheid werd, mensen namen controle over hun eigen dorp of wijk, organiseerden lokaal bestuur en zetten maatschappelijke organisaties op.
Reactie regime? Bruut geweld!
Het Assad-regime reageerde met bruut geweld. Eerst met scherpschutters, later met tanks en granaten en nog weer later met gifgasaanvallen, uithongering en bombardementen. Revolutionairen raakten verdeeld over het gebruik van geweld omdat veel mensen het gevoel hadden dat ze zichzelf en hun families en wijken moesten verdedigen. Het regime ruimde systematisch de vreedzame krachten uit de weg door ze te doden, gevangen te zetten of het land uit te verdrijven. Meer en meer kregen de gewapende groepen de overhand. Regionale en internationale machten mengden zich in de strijd, radicale groepen kregen vrije speelruimte en langzamerhand ontwikkelde de situatie zich tot een van de verschrikkelijkste oorlogen uit de recente geschiedenis.
Vandaag de dag is het Assad-regime nog steeds aan de macht, in het zadel gehouden door Rusland en Iran. De helft van de bevolking is op de vlucht, waarvan meer dan vijf miljoen als vluchteling buiten Syrië. De VN is na een half miljoen doden gestopt met tellen. Tienduizenden mensen zitten gevangen of zijn verdwenen. Twee derde van de bevolking in Syrië is afhankelijk van humanitaire hulp om te overleven. En terwijl Syrië tien jaar geleden een middeninkomensland was leeft nu 90% van de bevolking onder de armoedegrens. De na 2011 hervonden waardigheid is hen door de oorlog opnieuw afgenomen.
De wereld is Syrië-moe
De wereld is inmiddels Syrië-moe geworden. Volgende week roepen de EU en de VN voor de vijfde keer de internationale donoren bijeen in de zogenaamde ‘Brussel-conferentie’ om de wereld op te roepen om hulp te blijven bieden aan Syrië. In verandering gelooft inmiddels bijna niemand meer. Er wordt alleen nog de meest noodzakelijke humanitaire hulp geboden, maar steun voor burgerinitiatieven die Syrië proberen van binnenuit te veranderen is er nauwelijks meer. Ook de Nederlandse regering besloot in oktober 2018 om alleen nog maar humanitaire hulp in Syrië te bieden. Steun voor vredes- en mensenrechteninitiatieven in Syrië geeft Nederland niet meer, waarmee het laat zien dat het de hoop op verandering heeft opgegeven.
Voor het eerst stemmen, in Nederland
Deze week mag een aantal van mijn Syrische vrienden voor het eerst stemmen in vrije en democratische verkiezingen. Niet in Syrië, zoals ze tien jaar geleden droomden, maar in Nederland, waar ze als vluchteling inmiddels staatsburger zijn geworden. Ze hebben een groot gevoel van verantwoordelijkheid, genieten ten volle van hun democratische rechten en plichten en onderzoeken zorgvuldig alle partijstandpunten. Dat is aan de ene kant prachtig om te zien, maar het geeft ook aan hoe ver weg de hoop op een beter Syrië verwijderd is geraakt. Dromen durven nog maar weinig Syriërs, ze zijn vooral aan het overleven.
“We durfden te dromen”
Media en hulporganisaties vragen deze dagen aandacht voor ‘10 jaar oorlog in Syrië’ en beschrijven de humanitaire ramp die al zo lang gaande is. Maar daarmee negeren ze de enorme moed en kracht van de Syriërs die in 2011 in opstand kwamen en ontnemen ook zij hen opnieuw hun waardigheid door ze alleen maar als hulpbehoevende slachtoffers te portretteren. Syriërs herdenken deze week niet tien jaar oorlog maar tien jaar sinds het begin van de revolutie. Ze doen dat met de leuze “We durfden te dromen en we zullen nooit onze waardigheid betreuren”, de tekst die geborduurd was op de jurk die filmmaakster Waad al-Khatib van de film ‘For Sama’ bij de Oscaruitreiking droeg. En dat is een oproep aan ons allen om te herdenken dat tien jaar geleden Syriërs iets durfden wat niemand voor mogelijk had gehouden. Laat onze herdenking een eerbetoon zijn aan hun moed en creativiteit. Een eerbetoon dat ook moet leiden tot voortdurende inzet en solidariteit, van burgers en van organisaties zoals PAX, maar ook van de Nederlandse regering, om te zorgen dat die vrijheid en waardigheid waar het tien jaar geleden om begon, het doel moeten blijven.
